Optimaal samenspel bij de transitie naar aardgasvrije wijken

Een terugblik op de eerste bijeenkomst van de community of practice – over de democratische werking van het besluitvormingsproces van de transitie naar aardgasvrije wijken.

“Voor de overgang naar aardgasvrije wijken moeten ingewikkelde afwegingen worden gemaakt en er is noodzaak tot snelheid om deze opgave voor 2050 te realiseren. Tegelijkertijd moeten we dat voor elkaar krijgen met veel spelers op verschillende overheidslagen – lokaal, regionaal en landelijk – en is deze opgave ook nog eens van invloed op zeven miljoen huishoudens. Daar is draagvlak voor nodig”, vertelt Lise Broekaar, projectleider bij Platform31 en trekker van deze community of practice. “Dit vraagt om een juiste balans tussen voldoende snelheid en de noodzaak tot draagvlak en zorgvuldigheid, gezien de grote impact voor betrokkenen. Juist bij een complex multi-level en multi-stakeholdervraagstuk als dit, waarbij er voor de besluitvorming geschakeld moet worden tussen diverse overheidslagen en belanghebbenden, is het belangrijk inzicht te krijgen in de democratische werking van het besluitvormingsproces en daar lessen uit te kunnen trekken voor de toekomst. We staan nu nog aan het begin van deze opgave. We kunnen hier ook van leren bij het realiseren van andere complexe maatschappelijke opgaven. Daarom gaan we samen met onder meer vijf gemeenten, twee provincies, energieleveranciers, bewonersinitiatieven, energiecoöperaties, woningcorporaties en een belangenorganisatie voor woningeigenaren aan de slag met de vraag hoe we de overgang naar aardgasvrije wijken lokaal tot een succes kunnen maken en het proces democratisch kunnen laten verlopen.”

Bewonersparticipatie

Zoals Lise al benadrukte, de energietransitie grijpt in tot achter de voordeur van zeven miljoen huishoudens. De meerderheid van de huishoudens moet op een andere manier gaan koken en verwarmen. Hiervoor moet betaalbaar alternatief geboden worden. Daarmee zijn niet alleen de technische aspecten van de transitie naar aardgasvrije wijken, maar ook de sociale aspecten van groot belang. Kirsten Notten neemt ons tijdens de eerste bijeenkomst van de community of practice daarom mee in de leefwereld van bewoners. Kirsten voerde energie-dialogen met uiteenlopende groepen bewoners overal in het land. Haar uitgangspunt: wat betekent het als je bewoners centraal zou zetten? “De blik van de bewoners kan je dwingen om je vraagstuk goed onder woorden te brengen”, zegt Kirsten. “Want dan wordt alles wat je gaat doen in de wijken ineens realiteit. Wat is er dan nodig, en welke inspanningen van alle spelers, om die bewoners echt goed te betrekken?” Kirsten noemt een aantal belangrijke lessen: je moet het gesprek met bewoners, met name middengroepen en laatbloeiers, organiseren. Die komen niet vanzelf. Ga als overheid niet uit van oplossingen (‘we weten wel wat bewoners willen’), maar durf samen te leren. Leg de maatschappelijke opgave uit, waarom doen we dit? En sluit aan bij de beleving van de bewoners, er zijn ook andere aanknopingspunten dan alleen klimaat. Geef bewoners de democratische waarborg. Hun bijdrage is onderdeel van een groter geheel, maar anderen nemen ook hun verantwoordelijkheid (overheid, industrie). Zorg dat je niet alleen maar zendt. Ga kennismaken, vertrouwen winnen. En ten slotte, hou er rekening mee dat de bewoner als woningeigenaar ook belanghebbende is in het hele proces. De bewoner heeft dus twee rollen. Dat vraagt wat van de participerende rol van de overheid. Zet de bewoner centraal in het besluitvormingsproces, de andere belanghebbenden die allemaal te maken krijgen met deze opgave komen wel, of die moeten wel.”

Sommige deelnemers herkennen zich wel in het verhaal van Kirsten, andere deelnemers zijn wat sceptischer, zeker wat betreft de verwachtingen ten aanzien van een participerende overheid. “Van ons wordt ook echt verwacht dat we meer sturend zijn, dan participerend”, vertelt een van de deelnemende overheden. “Het is ook een planningsvraagstuk namelijk – wat eerst, wat is er nodig – we willen ook geen valse verwachtingen scheppen. Dat zorgt alleen maar voor extra cynisme.” Dit wordt door veel van de deelnemers beaamd, dat het lastig is om de balans te vinden tussen slagvaardig zijn aan de ene kant en participerend aan de andere. Kirsten benadrukt in antwoord daarop dat die participerende rol ook niet voor alle bewoners geldt. “Zorg vooral dat je het complete systeem bedient. Dit doe je vooral in het begin door een paar groepen – de voorlopers, de middengroep, de laatbloeiers – te betrekken. Zo krijg je een goed beeld van het systeem als geheel en daar kun je in het vervolgtraject op aansluiten. En dan kun je dus versnellen en slagvaardiger worden.”

Delft Voorhof

Regierol

Stephan Brandligt, wethouder gemeente Delft, vertelt over zijn ervaringen met het aardgasvrij krijgen van de wijk Voorhof-Oost. “Het moet CO2-neutraal maar we beslissen niet over de exacte invulling. We willen daar wel op aansturen en pakken dan wel de regierol, we brengen de partijen bij elkaar. Maar we laten de beslissingen bij de partijen die daarover gaan. Ook wat betreft het betrekken en praten met de bewoners. Dat doen de partijen van wie de woningen in het bezit zijn. De gemeente werkt ook daarbij adviserend, niet bepalend. En intern zorgden we ervoor dat er crossovers gemaakt werden met andere opgaven die de wijk kent. Zorg er dus voor dat je als gemeente niet alleen kijkt naar het aardgasvrij maken van een wijk. Maar zorg voor een integrale aanpak waarin ook andere wensen voor de wijk worden meegenomen.”

Naar aanleiding van de verhalen voeren de deelnemers rijke discussies en gesprekken over de participerende overheid, het betrekken van bewoners en allerlei besluitvormingsvraagstukken. De eerste bijeenkomst was dan ook vooral bedoeld om een goed beeld te krijgen van de vraagstukken die er leven en waarmee de deelnemers aan de slag willen in de community of practice. Samen bepaalden zij dat ze vooral aandacht willen voor het samenspel tussen de verschillende spelers en partijen en het spanningsveld tussen bottom-up en top-down dat daarmee samenhangt, de afwegingskaders en spelregels waarbinnen de omslag naar aardgasvrije wijken moet plaatsvinden en de kostenverdeling.

Tijdens de eerstvolgende lokale bijeenkomst op 27 november staat het beleid en de visie over de transitie naar aardgasvrije wijken van de gemeente Nijmegen centraal. Ook verdiepen we ons verder in de vraagstukken die tijdens de opstartbijeenkomst op tafel zijn gelegd.