Rijksadviseur: “We moeten onszelf de vraag durven stellen: hoe ziet Nederland er over honderd jaar uit?”

In gesprek met De Telegraaf schetste Veldhuis eerder deze maand hoe het Rijk volgens hem omgaat met hedendaagse problemen en knelpunten. “Het is altijd het repareren van ongelukken, nooit fundamenteel vooruitkijken. De toeslagenaffaire, het belastingstelsel, de financiering van gezondheidszorg en onderwijs. Bij de Rijksoverheid bestaat een gevoel dat ze vooral onderhoudsmonteur is. Pleisters en plakwerk, in de hoop dat het weer een paar jaar goed gaat. Terwijl we nu echt nieuwe systemen moeten bouwen.”

En, zegt Veldhuis, die denkwijze beïnvloedt de manier waarop het Rijk vraagstukken als de stikstofproblematiek, het woningbouwtekort en de energietransitie oplost. “Het Rijk heeft de afgelopen twintig jaar veel taken over de schutting gegooid. Maar regio’s kunnen niet alles. Zo durft het Rijk niet de keuze maken voor grote energielandschappen. Met als gevolg dat dertig regio’s het nu zelf moeten klaren, en alle wethouders in Nederland ruzie hebben met bewoners.”

Dom bezig

“Het wordt dus hoog tijd dat de Rijksoverheid haar publieke verantwoordelijkheid terugpakt en weer klaar staat voor alle burgers van Nederland.” In zijn eerste maanden als Rijksadviseur was Veldhuis begin dit jaar al duidelijk over hoe hij de rol van het Rijk voor zich ziet. Maar, benadrukt hij nogmaals in het interview in De Telegraaf, dat betekent niet dat er nu paniek moet ontstaan omdat er een woningtekort is of de boeren protesteren. “Onder Balkenende ontstond het idee dat het land af was. Geen plannen maken was een overreactie van de overheid. Het is net zo goed een overreactie om nu in paniek te raken.”

“We moeten onszelf de vraag durven stellen: hoe ziet Nederland er over honderd jaar uit? Zet een aparte minister op die vraag. Ik vind het raar dat we ons blindstaren op 2030 en niet doordenken tot 2050 en verder. We investeren miljarden in windparken, zonnepanelen en nieuwe elektriciteitsnetwerken. Als dat wegwerpgeld blijkt te zijn na 2030 zijn we dom bezig. We hebben dat perspectief nodig om alle vraagstukken op te lossen.”

Vraagtekens

Veldhuis pleitte al eerder voor het opzetten van die ‘langetermijnbril’, ook als het gaat om het aanpakken van andere kwesties als het woningbouwtekort. Juist, zegt hij, als de druk hoog wordt is het belangrijk die lange termijn altijd leidend te laten zijn. “Juist in deze Dolle Dwaze Maanden van de formatie is het extra belangrijk om het hoofd koel te houden en onze blik te richten op de langere termijn”, schreef hij in juni als columnist van Gebiedsontwikkeling.nu. “Hebben we die woningen eigenlijk wel nodig en betalen we een eerlijke prijs?”

Hij wil dan ook vooral verder kijken dan het bekende ‘bouwen bouwen bouwen’-mantra, dat tijdens de afgelopen verkiezingen vaak voorbijkwam. “Ik zet vraagtekens bij het idee dat er tot 2030 1 miljoen woningen bij moeten komen”, zegt Veldhuis in De Telegraaf. “Dan bouw je vooral voor slimme beleggers uit het buitenland. De woningbouw is een hefboom voor het oplossen van problemen in de bestaande stad. Als je geld uitgeeft op een nieuwbouwlocatie, komt het alleen ten goede aan nieuwe huizen. Doe je het in de stad, dan geef je een impuls aan de energietransitie waarop zeven miljoen bestaande woningen wachten.”

Cowboy

Toch zijn volgens Veldhuis de energietransitie en het woningbouwtekort niet de grootste uitdagingen waar ons land de komende tientallen jaren voor staat. Hij maakt zich vooral zorgen over de vraag hoe Nederland geld blijft verdienen, ook in de verre toekomst. Want, zegt hij, ook daar wordt nog lang niet altijd goed genoeg over nagedacht. “Je ziet wat er gebeurt als je geen plan hebt. De hele data-economie marcheert als een soort cowboy door ons land en parasiteert op ons energie- en internetsysteem door overal datacenters neer te pletteren.”