Persoonlijk Amsterdam is een stad met een grote stedenbouwkundige traditie. Blijft die kwaliteit gewaarborgd nu de stad in hoog tempo woningen bouwt? De twijfel daarover doet de roep om een stadsbouwmeester aanzwellen, in de traditie van Berlage of Van Eesteren. Niet doen, waarschuwt Eric Luiten, voorzitter van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. De ruimtelijke kwaliteit is in Amsterdam volgens hem uitstekend geborgd.
"Om in nieuwe buurten te zorgen voor een goede samenhang tussen bouwkwaliteit, leefbaarheid, openbare ruimte en sociale voorzieningen, vervult een stadsbouwmeester een coördinerende rol." Met deze zin uit het nog verse Amsterdamse coalitieakkoord lijkt de aanstelling van een stadsbouwmeester een kwestie van tijd.
Niet doen, waarschuwt Eric Luiten, sinds ruim een jaar voorzitter van de Commissie Ruimtelijke kwaliteit. "De kwaliteitsborging is juist in Amsterdam goed geregeld. Enerzijds heb je hier een royaal ambtelijk apparaat met veel deskundigheid. Dat zie je bijna nergens meer. Daarnaast is er onafhankelijke kwaliteitstoetsing door de nieuwe Subcommissie Integrale Ruimtelijke Kwaliteit (SIRK). Ten derde heeft Amsterdam een langjarige praktijk van supervisoren die voor ingewikkelde projecten en grootschalige gebiedsontwikkelingen worden ingezet. Bij elkaar is dat een hele sterke driehoek om de regie op en sturing van de kwaliteit van de stedelijke ontwikkeling te borgen. Waarom zou je daar nog een stadsbouwmeester aan toe willen voegen? Wat zou die nu moeten doen? Ik voorspel je: dat wordt een eenzame en gehate figuur. Je zou kunnen zeggen dat de stadsbouwmeester er al is. Dat is de SIRK."
Toch maakt de Kunstraad zich ook sterk voor het benoemen van een stadsbouwmeester.
"Met weemoed wordt teruggedacht aan visionaire bouwmeesters à la Berlage of Van Eesteren. Maar dat was een andere tijd. Aan inspraak werd toen niet gedaan. Verplaats de werkwijze van Van Eesteren eens naar deze tijd. De beslissingsbevoegdheid min of meer bij één persoon neerleggen, zien we nu als buitengewoon ondemocratisch."
Er zijn steden in het buitenland die dat wel hebben. Antwerpen, Brussel, Barcelona, om er enkele te noemen.
"Daar vult het een gebrek aan deskundigheid in het ambtelijk apparaat aan. Dat gat moet de stadsbouwmeester vullen. Op Rijksniveau is in Nederland op veel gebieden op dezelfde manier de deskundigheid weggesneden. Daar heb je daarom een college van deskundigen onder leiding van de Rijksbouwmeester. Ik heb daar ook enkele jaren in gezeten. Onze functie was vooral de overheid wijzen op de effecten van overheidsprogramma's op de kwaliteit van landschap en de stad. Het is een adviescollege, dat is de SIRK ook. Ik produceer geluid. Het bestuur beslist. Ik doe dat nu ruim een jaar. Het functioneert volgens mij uitstekend."
Wat doet de SIRK dan precies?
"De instelling van deze subcommissie volgt op een diagnose van mijn voorganger Marianne Loof. Zij zag tal van gemiste kansen, omdat plannen pas ter advisering werden aangeboden als de stedelijke setting al een gepasseerd station was. Met de instelling van de SIRK is er nu een kader voor opdrachtgevers en projectmanagers om in een veel eerder stadium te sparren. Dat kan gaan om de kwaliteit van een gebouw, maar ook over een compleet stedenbouwkundig plan voor Strandeiland of Sloterdijk Zuid. Dan gaat het niet alleen om architectuur en monumentale waarde, maar ook om de openbare ruimte, vervoer en mobiliteit enzovoort. We adviseren ook over beeldkwaliteitskaders voordat een gebied in ontwikkeling komt. Let wel: het is een vrijwillig advies. Maar we zien in toenemende mate dat er een beroep op ons wordt gedaan."
Er is al zo'n bestuurlijke drukte rond stedelijke ontwikkeling. Jan en Alleman bemoeit zich ermee.
"Je moet ons niet zien als een extra hobbel op de weg naar realisatie. Als de commissie haar werk goed doet, leidt dat ertoe dat de finale vergunningaanvraag vanzelf goed loopt. Dan levert het tijd- en geldwinst op."
Noemt u eens een concreet voorbeeld waaruit de meerwaarde van de SIRK is gebleken?
"Bijvoorbeeld de geplande bouw van de British School in en bij de gevangenis Havenstraat. Het projectmanagement liep daar vast op allerlei tegengestelde belangen en eisen: gemeentelijk monument, noodzaak om een flink volume toe te voegen, waaronder een gymzaal, bezwaren van omwonenden, een ingewikkelde vervoerssituatie vlakbij. Een oplossing is dan alleen mogelijk als iedereen buiten zijn kaders treedt. Men vroeg ons advies. In zo'n geval helpt een integrale blik van externe deskundigen."
De druk om de bouwproductie op te voeren is enorm. Welke consequenties gaat die hebben voor de 'ruimtelijke kwaliteit' en de advisering daarover?
"Amsterdam moet en wil intensiveren binnen de stadsgrenzen. Dat is een geweldig uitgangspunt. Het leidt en heeft geleid tot herontwikkeling van sleetse gebieden. Dat is duur en ingewikkeld, maar dat gaat tot nu toe goed vanwege de enorme vraag. Daarnaast gaat de stad de hoogte in. Dat levert meer spanning op. We ronden momenteel een advies af rond hoogbouwontwikkeling.
Dat geeft meteen aan hoe breed we ons werkveld zien. We komen voort uit monumentbehoud en welstand. Ik wil me er de komende twee jaar sterk voor maken om het kwaliteitsbegrip ruimer te gaan definiëren, waarbij een integrale afweging wordt gemaakt waarbij ook leefbaarheid, voorzieningen, milieu en duurzaamheid een rol spelen. Dat wordt overigens mede ingegeven door de Omgevingswet.”
Tot op heden is het beeld dat duurzaamheid en welstand vooral botsen.
"Met de groene ambities van de nieuwe coalitie is het nog belangrijker dat we beide belangen verzoenen. We verwachten veel adviesaanvragen. We moeten zoveel mogelijk van de casuïstiek af. Wij gaan thematisch adviseren over verschillende dimensies van verduurzaming. Voor de woningcorporaties hebben we al in overleg een handleiding opgesteld voor isolatie voor verschillende typen complexen. We werken aan een breder advies met spelregels en handleidingen. Duurzaamheid en kwaliteit worden als tegenpolen neergezet. Daar moeten we echt van af. Het zoeken is naar een goede balans."
Coverfoto: "’IJ-Toren’ Amsterdam" (CC BY 2.0) by FaceMePLS
Dit item verscheen eerder op nul20.nl
Cover: ‘Amsterdam IJ 24062018’
