1M Homes: meer woonruimte betekent niet alleen meer bouwen

De nood is hoog. Door een tekort aan geschikte, betaalbare woonruimte vallen steeds meer mensen buiten de boot. Is tien jaar lang nieuwe huizen en appartementen uit de grond stampen een verstandige oplossing? Nieuwbouw is zeker nodig, maar daarnaast kan bestaande ruimte ook beter worden benut en is een kritische analyse van het woonsysteem op zijn plaats. In 1M Homes - een interdisciplinair initiatief van de faculteit Bouwkunde – wordt daarom gepleit voor een onderbouwde totaalvisie op de complexe woonpuzzel.

Buitenspel

In februari publiceerden vertegenwoordigers en belangenverenigingen van bedrijven, maatschappelijke organisaties en decentrale overheden een Actieagenda Wonen. Hoog op de agenda staat het bouwen van één miljoen woningen in tien jaar tijd. De bouwproductie zou hiervoor flink moeten worden opgeschroefd. Ook in verkiezingsprogramma’s en campagnes van verschillende politieke partijen staat grootscheepse nieuwbouw vooraan als oplossing voor het woningtekort en aanverwante problemen zoals de geringe betaalbaarheid en complexe verduurzaming van de Nederlandse woningvoorraad.

“Eindelijk is wonen weer een politieke prioriteit.” Marja Elsinga, hoogleraar Housing Institutions & Governance aan de TU Delft, roept in herinnering dat de bouwsector twee jaar terug al nieuwbouw van één miljoen nieuwe woningen tot 2030 trachtte te agenderen. “Het bleef aanvankelijk stil in Den Haag.” Onder de naam 1MHomes nam de faculteit toen het initiatief om relevante vakgebieden samen te brengen ter bevordering van gefundeerde oplossingen voor het woningtekort. “Als collectief van wetenschappers met uiteenlopende expertises bieden we een samenhangend perspectief op het scheppen van adequate woonruimte in prettige buurten en wijken. 1M Homes slaat op het creëren van een thuis voor een groot aantal mensen dat nu buitenspel staat. Zowel door nieuwe woningen te bouwen als de bestaande gebouwenvoorraad te benutten.”

Elsinga geeft een voorbeeld. Waarom zouden alleenstaande ouderen in een grote, afbetaalde woning blijven wonen als woonconcepten met minder vierkante meters maar meer voorzieningen en gelegenheid voor ontmoeting meer soelaas bieden? “Dan komen die grote woningen beschikbaar voor gezinnen of kunnen ze worden gesplitst en stromen verschillende typen huishoudens beter door.” De bevordering van voldoende woongelegenheid door de overheid is een grondrecht, benadrukt Elsinga. “Met 1M Homes willen we richting geven aan het realiseren van verschillende waarden tegelijk. Hoe kom je tot voldoende én betaalbare én duurzame én inclusieve woonruimte? Het antwoord luidt: door een combinatie van systeemverandering en maatschappelijk verantwoorde innovatie. We volgen innovaties in wonen op de voet en willen ingewikkelde regelgeving helpen aanpassen ten bate van een vlottere implementatie van innovaties.”

Woningbouwtraditie

“Eigenlijk zijn alle kubieke meters er al,” stelt hoogleraar Architectural Engineering Thijs Asselbergs. Hij doelt op de hoeveelheid vastgoed die leegstaat dan wel in de komende jaren vacant wordt. “Allerhande bedrijfsruimten en kantoren, maar ook kerken en boerderijen, kunnen in principe geschikt worden gemaakt voor bewoning. Alleen is het optimaal benutten op basis van het huidige stelsel van regels en voorwaarden echter niet zo eenvoudig. In dat opzicht valt een hoop te verbeteren.” Voor productie van duurzaam gebouwde en gebruikte woningen waarin relatief eenvoudig tussen woonfuncties kan worden geschakeld, acht Asselbergs het noodzakelijk dat er meer open bouwsystemen worden toegepast die hoofdstructuren met een lange levensduur combineren met een flexibele invulling. “Ook kunnen we een stuk intelligenter omgaan met bouwmethoden en de levenscyclus van bouwmaterialen. Door in te zetten op fabricage van componenten op industriële schaal bijvoorbeeld, en door veel meer natuurlijke materialen te gebruiken.” De huidige generatie studenten begrijpt dat, is zijn ervaring, en leert op die manier ontwerpen. “Voor hen is nieuwbouw de renovatie van morgen.”

Als het aan beide hoogleraren ligt, zouden in oplossingen voor de wooncrisis dergelijke principes leidend moeten zijn. Transformatie van bestaand vastgoed, toepassing van flexibele woonvormen en verantwoord gebruik van grondstoffen. Asselbergs: “De Amsterdamse grachtengordel is op allerlei manieren waardevol en duurzaam gebleken, doordat hij is ontworpen op basis van multifunctionele, hernieuwbare bouwsystemen.” Hij wijst ook op de sterke woningbouwtraditie die Nederland in de vorige eeuw tot stand wist te brengen. Er was aandacht voor volkshuisvesting van hoge kwaliteit. “Architecten hebben in het verleden fantastische nieuwe woningtypologieën bedacht. Zo moeten we nu opnieuw inventief zijn en aanpasbare woonruimte scheppen in lijn met de veranderende samenleving.”

Grote lijnen, lange termijn

Woonruimte maken is vooral een lokaal verhaal. Asselbergs en Elsinga vinden dat een gemeente, woningcorporatie en projectontwikkelaar op basis van gedeelde ambities de broodnodige innovatie in de bouwsector kunnen teweegbrengen. Maar het Rijk moet vernieuwing door bouwers, ontwikkelaars en investeerders wel mogelijk maken en de huidige, complexe regelgeving vereenvoudigen. “Of het nu gaat om digitalisering of een energietransitie, voor grootschalige vernieuwing moet het Rijk de randvoorwaarden scheppen”, zegt Asselbergs. Hij ziet een deltaplan voor wonen voor zich, op basis van duidelijke ambities. “Het gaat erom de grote lijnen uit te zetten waarmee je een systeemverandering op de langere termijn waarborgt. Als interdisciplinair collectief van deskundigen kunnen wij aangeven wat er kan en hoe dat kan. Door goede, wetenschappelijk onderbouwde voorbeelden aan te dragen.”

Als voorbeeld van centraal gestuurde systeemverandering noemt Elsinga als voorbeeld dat je vanuit de sociale zekerheid niet meer gekort wordt als je gaat samenwonen. Of dat investeren in een duurzame woonomgeving met een langtermijnrendement wordt gestimuleerd en het maken van woekerwinsten op vastgoedexploitatie wordt ontmoedigd. “Zodat een woningcorporatie of een belegger vanuit centrale regelgeving voldoende ruimte krijgt om met een gemeente een mooie wijk te realiseren die voor alle inkomensgroepen toegankelijk is.” Een gemeente kan op haar beurt bijvoorbeeld door middel van grondbeleid initiatieven aanmoedigen die goed zijn voor de stad. “Neem de wooncoöperatie. Als het gaat om het krijgen van een lening of grond wordt zo’n burgerinitiatief in het huidige systeem behandeld als een commerciële investeerder. Maar een gemeente zou een poging van inwoners om in eigen woonbehoeften te voorzien toch juist van de grond moeten helpen krijgen?”

Alle hens aan dek

Nationale en lokale, meer praktische perspectieven op goed wonen en de voorwaarden hiervoor verschillen nogal eens, weet Elsinga uit ervaring. Tijdens de parlementaire enquête naar woningcorporaties in 2013 waren de verschillende politieke partijen aanvankelijk gebrand op het afschaffen van het stelsel. “Maar toen wethouders uit verschillende gemeenten uitlegden wat voor wezenlijk belangrijke rol een corporatie in een stad vervult, zag je langzaam maar zeker het besef doorbreken dat hervormen beter zou zijn.” Goede uitleg is hard nodig, wil ze maar zeggen, om verschillende perspectieven te overbruggen en voortgang te boeken. “Onlangs heeft TU Delft met diverse andere Nederlandse kennisinstellingen en een schare publieke en private partners een op de wooncrisis toegesneden onderzoeksvoorstel ingediend voor de Nationale Wetenschapsagenda. Het gaat om breed onderzoek naar de vraag hoe overheid, markt en maatschappelijk middenveld door alle schalen heen kunnen zorgen voor goed en betaalbaar wonen in een in velerlei opzicht waardevolle omgeving.” Het is alle hens aan dek, maant Asselbergs. “Vanuit 1M Homes onderzoeken en vertellen we graag hoe meer woonruimte zich kan verhouden tot de levensbehoeften van uiteenlopende gebruikers en tot betaalbaarheid, aanpasbaarheid, minder milieudruk en fijnere buurten.”