Analyse Circl, het circulaire paviljoen van ABN Amro aan de Zuidas, is uitgegroeid tot een bedevaartsoord voor iedereen die met circulair ontwerpen en bouwen aan de gang wil gaan. Hans Hammink, ontwerper van Circl, ontdekte door zijn ervaring 4 thema's waarmee je circulaire projecten kunt realiseren.
Voor architect Hans Hammink van de Architekten Cie., ontwerper van Circl, was circulair ontwerpen drie jaar geleden nieuw en één grote ontdekkingsreis. Net als voor veel mensen was ook voor hem ‘circulair ontwerpen’ destijds nog een vrij vaag begrip en onbekend terrein. Maar door de ervaringen die Hans opdeed tijdens de realisatie van Circl, kwam hij tot 4 belangrijke, onderliggende thema’s die circulair ontwerpen en bouwen handen en voeten geven. In dit artikel behandelt Hammink deze thema's: ketensamenwerking, energieopslag & -transitie, materialisering en digitalisering.
1. Ketensamenwerking
Ketensamenwerking. Niet echt een sexy woord, maar wel een heel belangrijk concept. We hebben de kloof tussen architecten, bouwbedrijven en bedrijven die verantwoordelijk zijn voor het beheer en onderhoud, nog niet weten te dichten. De bouw zit simpelweg nog niet zo in elkaar.
De wereld van circulair bouwen is veel dynamischer, waarbij partijen rekening moeten houden met hun opvolgers. Dat geldt net zo goed voor de bestaande bouw. Leveranciers worden ook veel meer ‘medemakers’. Het is belangrijk om vroegtijdig in het proces naar de gehele keten te kijken, tot en met gebruik en onderhoud. Ook moeten we leveranciers en uitvoerende partijen zo vroeg mogelijk betrekken. Pas als alle betrokken partijen vanaf de start samen optrekken en verantwoordelijkheden delen, vind je innovatieve oplossingen en voeg je echte waarde toe.
Versnipperd werken is funest voor circulair werken. Bij Circl is de ontwikkelaar en eigenaar één partij, waardoor het eenvoudiger is. We konden namelijk laten zien dat de investeringen die je doet, helemaal niet zo hoog zijn als je de impact ervan over een periode van 30 jaar bekijkt. Gelukkig krijgt circulariteit in aanbestedingen meer aandacht, waardoor het ook meer omvang en dus impact krijgt.
2. Energieopslag en -energietransitie
Circl laat goed zien wat er al mogelijk is voor energieopslag en energiereductie. Energieopslag is een belangrijke stap in de energietransitie. In Circl wordt zoveel mogelijk gebruikgemaakt van de stroom van de zonnepanelen aan de gevel. De stroom wordt niet omgezet in wisselstroom, maar er is een gelijkstroomnet toegepast. Dit levert energiewinst op, want de omschakeling van gelijkstroom naar wisselstroom kost energie. Het gelijkstroomnet sluit bovendien beter aan op pv-panelen en heeft een betere mogelijkheid tot opslag van energie. Circl is daardoor energieneutraal, waarbij het energiegebruik beperkt wordt. Dat is een hele prestatie, want er valt veel schaduw op het gebouw, dus is er relatief weinig energieproductie.
3. Toenemende focus op materialisering
Het beeld van bestaande gebouwen moet kantelen. We moeten gebouwen steeds meer beschouwen als depots voor de toekomst, waar waardevolle spullen uitkomen. De vastgoedwereld verandert daarin nog niet heel snel, maar gelukkig zien partijen wel steeds meer het belang van ‘weten wat je hebt.’
Circulair bouwen is kansrijk door een focus op materialisering. De materiaalstromen (en de hoeveelheid afval vanwege sloop) zijn enorm. Er is een verandering van het ontwerp- en bouwproces nodig, waarbij we rekening houden met de herkomst, toekomst en technische levensduur van materialen. Ook moeten materialen zoveel mogelijk demontabel zijn, om in de toekomst opnieuw te kunnen gebruiken.
Voor architecten is het belangrijk om open te staan voor materialen en onderdelen die je hebt, en dus niet primair te kijken naar wat je mooi vindt. Eerst komt de materialisering, daarna de esthetiek. Zo ontstaat er vanzelf een heel nieuw idee van schoonheid.
4. Digitalisering
Digitalisering gaat een rol spelen in de ketensamenwerking, want het stimuleert samenwerking. Er zijn al veel mooie systemen en tools op de markt, alleen zijn deze nog niet gekoppeld. De mogelijkheid tot vastlegging is ontstaan met BIM. Alleen worden de modellen na de bouw ‘weggegooid’. Daarmee is de slimheid ook weg. Van de modellen die we van Circl hebben, is van sommige delen de informatie inmiddels al verouderd. Het is veel beter om deze modellen te koppelen aan beheer en onderhoud. Vooraf moet al doorgesproken zijn hoe je het pand onderhoudt en aanpast.
Voor Circl hebben we zelf een materialenpaspoort gemaakt, dus je inventaris. Dat hebben we gemaakt met Madaster, een platform dat producten en grondstoffen van een gebouw of project documenteert. De circulaire waarde van deze materialen is onder meer afhankelijk van de manier waarop het desbetreffende materiaal in het object verwerkt is. Voor de ontwikkeling van een ‘gebouw as a service’, is het ook belangrijk om te weten wat je hebt. Zo is de lift in Circl bijvoorbeeld eigendom van de liftfabrikant. Als die vervangen moet worden, dan weet je waar je moet zijn.
Een andere belangrijke digitale stap richting circulariteit is een marktplaats voor gebruikte bouwmaterialen Zo zien architecten tijdig welke producten vrijkomen voor hergebruik. Zo werkt BAM bijvoorbeeld aan ‘Circulair Building Platform’.
Ander gedrag en houding
Uiteindelijk gaat circulair bouwen niet alleen over technieken of processen, maar ook over gedrag en een andere houding. Circl was een pionierproject waarbij we openstonden voor alles en we superflexibel moesten zijn. De ervaring die we met Architekten Cie. hebben met werken in Rusland, kwam daarbij goed van pas, óók om een onvoorspelbaar project leuk te vinden. In Rusland geldt namelijk een heel andere manier van werken. Het lijkt chaotisch, maar uiteindelijk krijgen ze veel voor elkaar. Een open houding is bij circulair bouwen dus cruciaal.
Cover: ABN-AMRO
Dit artikel verscheen eerder op NRP
Cover: ‘Circl Paviljoen NRP’
Door NRP
