Verslag ‘Aardgasvrij’. In een heel korte tijd weet iedere Nederlander wat ermee wordt bedoeld. De aardbevingen in het Noorden, boze Groningers, de klimaatverandering en het Akkoord van Parijs. We gaan afscheid nemen van de fossiele brandstof die Nederland schathemeltjerijk maakte. We gaan op zoek naar andere manieren om onze huizen te verwarmen, te koken en te douchen.
Historische dag
Op 29 maart komen maar liefst 320 professionals bijeen in het monumentale Fort Voordorp in Utrecht om te discussiëren en te leren over hoe dat moet; ‘van het gas af’. De timing is perfect. De dag ervoor kondigt een coalitie van installateurs, milieu-organisaties en energiebedrijven aan dat de cv-ketel vanaf 2021 in de ban gaat. Maar vooral 29 maart gaat als ‘historische dag’ in de boeken. Want omstreeks 14.00 dringt het nieuws door dat het kabinet aankondigt dat de gaskraan in Groningen in 2030 helemaal dichtgaat. “Duitsland had zijn EnergieWende al, en nu volgt Nederland met een AardgasWende”, reageert GroenLinks Tweede Kamerlid en spreker Liesbeth van Tongeren.
Het valt wat weg tussen dit historisch nieuws, maar Ferdi Licher, programmadirecteur bouwen en energie van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, meldt daarnaast dat de aansluitplicht voor gas al per 1 juli aanstaande wordt verlaten. “Dat komt voor de nieuwbouw neer op een verbod op de aansluiting op aardgas, een enkele uitzondering daargelaten”, aldus Licher.
Koplopers
NEPROM-directeur Jan Fokkema noemt de 320 aanwezigen ‘koplopers’. “We zijn als bouwers, ontwikkelaars, adviseurs, woningcorporaties al tien jaar bezig. Eerst met het Lenteakkoord (50% energiereductie in nieuwbouw), sinds 2015 met ZEN (Zeer Energiezuinige Nieuwbouw) en sinds een jaar praten we over energieneutrale woningbouw”, vat Fokkema de ontwikkelingen sinds 2008 samen.
‘jan fokkema’
Foto: Ramon van Jaarsveld
Er zijn door de koplopers in korte tijd al veel projecten gerealiseerd, meer dan 2000 nieuwbouwwoningen, huur en koop, grondgebonden en appartementen. Ongeveer de helft is energieneutraal of Nul-op-deMeter, de andere helft ‘bijna energieneutraal'(BENG). Dat laatste wordt per 1 januari 2020 het nieuwe wettelijke criterium. “We hebben binnen het ZEN-platform kennis gedeeld in kleinschalige themabijeenkomsten en via grote evenementen. We beschikken over verslagen op de website, nieuwsflitsen, factsheets en brochures.” Programmaleider Claudia Bouwens overhandigt even later het eerste exemplaar van de nieuwe ZEN-brochure ‘Alternatieven voor aardgas’ aan Ferdi Licher van het Ministerie van Binnenlandse Zaken.
“Ik denk niet dat er een maatschappelijke sector van deze omvang is die zo snel doordrongen is geraakt van de urgentie van de energietransitie, inclusief aardgasvrije nieuwbouw”, zegt Fokkema. “Niet in de laatste plaats komt dat doordat consumenten om nieuwe woningen zonder aardgas vragen.”
Ferdi Licher: van aansluitplicht naar verbod op gasaansluiting
“We zijn bezig niets minder dan een nieuwe wereld te realiseren. Overal zoemt het, ‘aardgasvrij’, warmtepomp. Rustig afwachten is er niet meer bij. We moeten nu het tempo erin brengen”, zegt Ferdi Licher, programmadirecteur bouwen en energie van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. “Het kabinet heeft gezegd dat vanaf 2021 50 duizend woningen in de bestaande bouw aardgasvrij moeten worden en de nieuwbouw 100 procent aardgasvrij is. Dat moeten we nu gaan organiseren”, aldus Licher. Gemeenten moeten hun maatschappelijk vastgoed verduurzamen, er moeten grote proeftuinen komen en vooral moeten er plannen komen over welke wijken op welke wijze en volgorde van het aardgas af gaan. “Daarbij moeten we de onrendabele top in de bestaande bouw naar beneden brengen, want het staat vast dat de € 300 miljoen per jaar die het kabinet hier tot 2030 voor heeft uitgetrokken, niet voldoende is”, aldus Licher.
‘ferdi licher’
Foto: Ramon van Jaarsveld
Dertig gemeenten hebben hiervoor al plannen ontwikkeld, en de rest wordt uitgedaagd om nog deze zomer met initiatieven te komen en die vanaf dit najaar uit te werken. De ‘tafels’ rond het Klimaatakkoord onder leiding van Diederik Samson zetten hier vol op in. “Want we worden in 2030 wel afgerekend om 49 procent CO2 te reduceren conform de afspraken van Parijs”, aldus Licher.
“Daarom is het belangrijk om te beginnen met in ieder geval de nieuwbouw aardgasvrij te maken. De aansluitplicht voor gas wordt al per 1 juli aanstaande verlaten. Dat komt voor de nieuwbouw neer op een verbod op de aansluiting op aardgas, een enkele uitzondering daargelaten”, aldus Licher, die een ministeriële regeling en een aanpassing van het Bouwbesluit aankondigt. Licher hoopt ook de tienduizenden nieuwbouwwoningen die op stapel staan “minstens voor de helft” nog bij te sturen in de richting van aardgasvrij. “De consument vraagt namelijk ook steeds meer om een aardgasvrije woning. Natuurlijk is het moeilijker bijsturen voor reeds afgegeven bouwvergunningen of projecten die in de verkoop zijn.”
Liesbeth van Tongeren: geef een eenduidige boodschap af
Liesbeth van Tongeren, Tweede Kamerlid voor GroenLinks, noemt het kabinetsbesluit om in 2030 de gaskraan in Groningen dicht te draaien “historisch”. We hebben nu onze eigen Energiewende”, zegt Van Tongeren. De hoogste tijd, oordeelt ze. “De situatie in Groningen is een ramp van on-Nederlandse proporties. Dus dat aardgas moeten we het eerst kwijt. Er zijn mensen die zelfmoord plegen, de zorginstellingen in Groningen kampen met veel gevallen van psycho-sociaal leed. Het gaat wel over onze buren met meer leed dan een scheur in de muren.” Later kunnen we dan afscheid nemen van het Russische en Noorse gas, waarop de gasgestookte elektriciteitsproductie draait.
‘liesbeth v tongeren’
Foto: Ramon van Jaarsveld
Van Tongeren stipt ook het imago van de onbetrouwbare politiek aan. “Dat komt doordat de overheid geen eenduidige boodschap af geeft. Ze zegt dat we van het aardgas af moeten, maar deelt ook nog steeds subsidies aan vervuilende kolencentrales uit. Gemeenten zetten in wijken discussiebijeenkomsten op over aardgasloze opties maar leveren verderop nieuwbouw op met een aardgasaansluiting. Pas als je een helder signaal afgeeft, krijg je je transitie, net zoals er in de jaren zestig werd gewerkt aan de ambitie om een man op de maan te krijgen.”
Volgens Van Tongeren zou naast het dichtdraaien van de gaskraan in 2030 nu een heldere boodschap zijn om mensen te verleiden afscheid te nemen van het gasfornuis en een inductiekookplaat te nemen. “Verandering begint ook bij jezelf.”
Marc van der Linden: verzwaren, voorspellen, verslimmen en voorkomen
De politieke druk om cv-ketels te vervangen door alternatieven is heel hoog, constateert Marc van der Linden, algemeen directeur van de Stedin Groep. De opgave is groot. “In 2030 zullen 4 miljoen huishoudens zich verwarmen met een warmtenet of warmtepomp en ze zullen op een inductiefornuis koken. In Nederland zullen 2 tot 4 miljoen elektrische auto’s rijden. Kassen krijgen de benodigde warmte van geothermie en de industrie zal meer elektrificeren”, somt hij op. “En er zullen tientallen GigaWatts aan vermogen in grootschalige windparken op zee staan.”
‘marc vd linden’
Foto: Ramon van Jaarsveld
Van der Linden schetst de bekende opgave voor de netbeheerders. “De elektriciteitscurve gaat omhoog en de olie- en gascurve gaat omlaag. Dat betekent dat de ‘gelijktijdigheid’ van 1 kW per huishouden zal stijgen tot 3,5 kW en eindigen bij 6 kW.”
Om te voorkomen dat de stoppen doorslaan, zullen er tientallen miljarden euro’s moeten worden geïnvesteerd in wat Van der Linden de ‘vier V’s’ noemt. “Verzwaren van het elektriciteitsnet. Voorspellen waar problemen ontstaan en onderdelen tijdig vervangen. Verslimmen van het net door beter ontwerp, communicatie en samenwerken in opslag zoals buurtbatterijen en laadpalen. En tenslotte Voorkomen dat er problemen ontstaan door bijvoorbeeld zonnepanelen tijdelijk even uit te zetten.” Stedin denkt dat deze vier V’s voor elke plaats anders kunnen uitpakken.
De netbeheerders denken ook dat mobiliteit en de bebouwde omgeving op het vlak van energievoorziening meer met elkaar worden geïntegreerd. “Denk aan de import van waterstofgas dat is gemaakt van zonne-energie in de Sahara. Dat kan als brandstof dienen voor Nederlandse auto’s en vrachtwagens of in delen van het aardgasnet worden gebruikt. Ook decentraal kunnen opties tussen woningbouw en mobiliteit het elektriciteitsnet ontlasten.”
Claudia Reiner: installatiesector is klaar voor aardgasvrij bouwen
Techniek en data zullen een steeds grotere rol spelen in een aardgasvrij Nederland, zegt Claudia Reiner, vice-voorzitter van de branche van installatiebedrijven Uneto-VNI. “Nul wordt de norm, want in 2050 is Nederland energieneutraal en circulair. We moeten dus ook naar een duurzaam grondstofgebruik en een duurzame waterkringloop”, aldus Reiner, die ook lid is van de taskforce Bouwagenda. Dat betekent uitwisselen van data door sensoren voor beheer en onderhoud van installaties en gebouwen. “Het huis kan op afstand worden bediend met één app voor alle functies in huis.”
‘claudia reiner’
Foto: Ramon van Jaarsveld
Volgens Reiner moet de overheid de enorme opgave in de gebouwde omgeving vormgeven. “De overheid moet duidelijkheid scheppen over de toekomstige energievoorziening en in de regio’s energievisies en warmteplannen opstellen. De keuzes voor verduurzaming van de bestaande woningvoorraad moeten worden duidelijk gemaakt. Daarbij moet de gebouwgebonden financiering versnellen: de besparing op de energierekening moeten we koppelen aan de financieringslasten.”
Uneto-VNI streeft in 2030 naar een kostenreductie van 20 procent, een verbetering van de energie-efficiëntie van dertig procent en een halvering van het aardgasverbruik. “Dat doen we door digitalisering en schaalvergroting, slimme meet- en regeltechnieken en decentrale warmtechnieken. Overleg met betrokken bewoners is daarbij cruciaal.”
De sector is er klaar voor, zegt Claudia Reiner. “Alle technologie is gereed. Medewerkers worden ge-upskilled in hun competenties en we gaan het onderwijs verbeteren. We zullen wel veel meer mensen moeten aantrekken, inclusief leraren.”
‘pierre wind’
Foto: Ramon van Jaarsveld
Pierre Wind: het inductiefornuis is de Tesla in de keuken
De keuken is zo’n plek waar het leven zal veranderen door het afscheid van aardgas. Topkok Pierre Wind laat zien dat het nu al kan. Hij stuiterbalt met een inductiefornuis en rekent af met vooroordelen als ‘zonder gas kan je niet wokken’ of ‘niet alle pannen passen op de kookplaat’. “Hier, bloedheet wordt die pan”. En “dit kookplaatje verdeelt de warmte.” Wind wervelt over het podium en toont nieuwe kookspeeltjes als een sous-vide en een ballenscherm als deksel. Hij kan een ei met 1 minuut stroom hard koken en laat een voedseldroger van spinazieresten chips maken, die hij vervolgens tot een fijn poeder maalt die over je salades kan strooien. “Vergeet aardgas, keramisch of halogeen. Inductie is de Tesla in de keuken.”
‘zen congres publiek’
Foto: Ramon van Jaarsveld
Coverfoto: Ramon van Jaarsveld
Dit verslag verscheen eerder op lente-akkoord.nl
Cover: ‘zen congres aardgasvrij’
Door René Didde
wetenschapsjournalist
