Adri Duivesteijn, hij gaf Almere nieuwe betekenis en toekomst

Het atrium van het stadhuis van Den Haag was voor de gelegenheid omgedoopt tot ‘Adrium’ en natuurlijk ontbrak het niet aan actievoeren. In dit geval voor een beter Spuiplein in zijn geliefde Den Haag. De stad die hem tot ereburger maakte, in het gebouw dat zo nadrukkelijk zijn handtekening draagt. Veel passender kon de drukbezochte herdenkingsbijeenkomst afgelopen zondag niet zijn om het leven van Adri Duivesteijn te vieren. Op zo’n 70 km hemelsbreed van deze oude ‘mooie stad achter de duinen’ waar Adri zijn politieke loopbaan begon, ligt de jongste stad van Nederland: Almere. Achter een dijk en na 8 jaar wethouderschap van Adri inmiddels ook een ‘mooie stad achter de duinen’.

Maakbare stad

Na zijn periode in de Tweede Kamer werd deze dwarsdenker in Almere van 2006 tot en met 2013 voor de tweede maal wethouder. Almere kwam voor Adri op het juiste moment – en andersom. Zijn relatie met PvdA partijleider Wouter Bos was ideologisch problematisch. In de maakbare stad Almere kon Adri zijn radicale ideeën over de stad en het zelfbeschikkingsrecht van bewoners in praktijk brengen, want mensen maken de stad. Het was zijn eigentijdse invulling van de sociaaldemocratische waarden emancipatie en verheffing. Weg van het institutionele denken en bouwen, terug naar de menselijke maat en eigen kracht.

Voortvarend ontvouwde hij al in zijn eerste jaar uitgewerkte plannen voor zelfbouw, het particulier opdrachtgeverschap. Almere gaf al voor Adri ruimte aan zelfbouw maar Adri maakte het tot het belangrijkste ontwikkelprincipe voor gebiedsontwikkeling. De bestaande plannen voor de Noorderplassen en het Homeruskwartier in Almere Poort gingen op de schop en kregen een groot aandeel zelfbouw. Homeruskwartier werd het visitekaartje voor zelfbouw. Adri wou hiermee ook een gedifferentieerde stad realiseren als reactie op het uitleggen van ‘matjes’ met veel uniforme woningen die we in andere wijken van Almere zien.

Grootste experiment

In zijn periode als wethouder groeide zelfbouw uit van 5 procent van het totaal aantal woningen naar circa een derde deel van de nieuwbouw in de stad. Het bleek een crisisbestendige bouwvorm want tijdens de financiële en vastgoedcrisis leverde alleen zelfbouw woningen op. Was Homeruskwartier nog alleen gericht op het zelfbeschikkingsrecht op bouwen, Oosterwold werd vervolgens het grootste experiment in de gebiedsontwikkeling van ons land. Hierin geeft de overheid ruimte door zelf terug te treden en krijgen bewoners binnen regels het stuur in handen voor de gehéle gebiedsontwikkeling, ook voor de traditionele overheidstaken. Oosterwold als ‘the most planned unplanned city’. Het experiment van dit nieuwe woongebied loopt nog. Als de overheid zich terugtrekt, blijken bewoners die ruimte verassend goed in te vullen maar krijgen collectieve voorzieningen en belangen niet automatisch een nieuwe eigenaar.

Almere had als jonge stad weinig stadsvernieuwing in klassieke zin nodig, maar Adri wist de stad opnieuw uit te vinden en gaf haar nieuwe betekenis met de ‘Almere Principles’: duurzame principes voor duurzame gebiedsontwikkeling. Hij werkte daarbij nauw samen met mensen als architect William McDonough. Principes die nu met de huidige klimaatdiscussie gemeengoed zijn geworden. Ook de Floriade paste in zijn overtuiging bij die groene tuinstad.

Schaalsprong Almere

“Realiteit laat veel aan de verbeelding over”, zei Adri’s favoriete zanger John Lennon eens. Wie radicale verandering wil, heeft verbeelding en verleiding nodig en verbeelden kon Adri. Verbeelden hoe het anders kan, geïnspireerd door architectuur, muziek en kunst. Hierin vond hij in architect Winy Maas een bondgenoot, waarmee hij samen nieuwe betekenis gaf aan de stad – onder andere bij de ontwikkeling van Oosterwold.

Ook de schaalsprong van Almere om door te groeien als stad naar 350.000 inwoners draagt Adri’s handtekening. Met zijn kennis en ervaring wist hij stad en Rijk tot dit toekomstbeeld te verleiden. Mede hierdoor werd de verbreding van de A6 mogelijk. Maar Adri ging niet voor de snelle groei. “De stad heeft tijd nodig om te groeien. Laat je niet opjagen. Laat visie en vasthoudendheid de drijvende krachten zijn in de ontwikkeling van de stad, niet de grondopbrengst”, zo waarschuwde hij de korte termijndenkers.

Ondanks zijn houding tegenover institutioneel bouwen wist Adri belegger/ontwikkelaar Amvest te verleiden tot een tot de verbeelding sprekende gebiedsontwikkeling als Duin waarin een nieuw duinlandschap het decor vormt voor een nieuwe wijk. Het leverde in 2017 de NEPROM-prijs voor gebiedsontwikkeling op, in de vorm van een vlinder. Weg willen blijven van het institutioneel bouwen had ook een keerzijde. Met de woningcorporaties had Adri en moeizame verhouding. Hij zag ze als verkalkte instituten die in de weg staan van de eigen kracht van bewoners. Veel meer geloof had hij in de wooncoöperatie.

Er werden geen prestatieafspraken gemaakt met de corporaties en het toch al lage aandeel sociale huur voor een grote stad liep verder terug naar zo’n 25 procent. Anders dan zijn Haagse periode wordt zijn Almeers periode als wethouder meer door stadsontwikkeling gekenmerkt dan door volkshuisvesting.

Nieuwe betekenis

Adri ‘kwam, zag en overwon’ in Almere als een politieke veldheer met visie en scherp strategisch inzicht. Hij is zonder meer de meest bepalende wethouder van de stad tot nog toe geweest. Hij gaf Almere nieuwe betekenis en daarmee ook zichzelf. De stad draagt zijn DNA en zelf keek hij ook met trots terug op zijn Almeerse periode. Alleen van de ziekte die zich al in 2006 in zijn eerste jaar als wethouder van Almere openbaarde, verloor hij de strijd. Zelfs voor de altijd strijdbare Adri geldt: ‘You can’t win them all’. Adri bedankt.