Recensie Toen de beurs op Wall Street in 2008 instortte, de crisis zich snel over de wereld verspreidde en het wanbeleid van de financiële sector aan het licht kwam, werd algemeen aangenomen dat dit een terminaal moment voor een tijdperk zou zijn: het einde van het neoliberalisme. De Franse president Sarkozy stelde luid en duidelijk: ‘Zelfregulering als strategie om alle problemen op te lossen, is voorbij. Laissez-faire is voorbij.’ Maar als het voorbij is, wat is er dan voor in de plaats gekomen? Is er sinds het begin van de crisis echt iets veranderd? Is er een einde gekomen aan het neoliberalisme?
Recensie Civic City Cahier 4
Conclusies:
- Neoliberalisme is een strategie die
altijd in een context opereert en
naast andere strategieën bestaat. Een
strategie die leert door fouten te
maken en door elke crisis weer
aangepast wordt.
- Er zijn verschillende tegenbewegingen
van het neoliberalisme, waarbij
thema’s als lokale belangen,
sociaaleconomische verhoudingen,
ethische codes, maatschappelijke
verantwoordelijkheid en duurzaamheid
de leidraad vormen.
Voormalig topeconoom bij de Wereldbank Joseph Stiglitz was messcherp in zijn analyse na de crisis. Neoliberalisme is volgens hem een grabbelton van ideeën, gebaseerd op de theorie dat markten zichzelf corrigeren, efficiënt zijn en het publieke belang dienen. Die theorie is nooit vanuit de fundamentele economie onderbouwd en heeft in de geschiedenis nooit bewezen waar te zijn. Neoliberalisme is eigenlijk vooral een politieke doctrine, die het belang van een kleine groep dient. Volgens velen is de crisis het bewijs van het falen van die doctrine. De Oostenrijkse bondskanselier Alfred Gusenbauer stelde onomwonden dat de val van Wall Street voor het neoliberalisme hetzelfde betekent, als de val van de Berlijnse muur voor het communisme. De doctrine moet afgebroken worden en verdwijnen.
De vergelijking met het communisme roept snel vragen op. Het communisme was een duidelijke ideologie, een alomvattend maatschappij-ideaal dat op een bepaald moment bereikt was en toen bleek te falen. Het neoliberalisme is veel gefragmenteerder. De definitie is niet duidelijk en de toepassing verschilt per context. De bestemming is vrije marktwerking, maar die bestemming wordt nooit bereikt. Neoliberalisme is namelijk geen monolithische ideologie met een eindstation. Het is een dynamisch begrip, een denkpatroon. Een strategie die altijd in een context opereert en naast andere strategieën bestaat. Een strategie die leert door fouten te maken en door elke crisis weer aangepast wordt. Als het systeem zich niet meer in de hand heeft, ontstaat er bijvoorbeeld nieuwe wetgeving.
Afgezien van politieke retoriek lijkt de overheid vooralsnog geen afscheid genomen te hebben van het neoliberalisme. Politici werken binnen hetzelfde systeem en met dezelfde financiële elite als hun voorgangers. Ze kiezen voor een pragmatische aanpak, bezuinigingen en waar mogelijk herstel van de economie. De crisis‐gedreven overheid wordt gestuurd door zelfbehoud en trekt zich steeds verder terug. Innovatie of aanpassingen aan het systeem zijn onmogelijk, omdat de overheid zich verschuilt achter de kwetsbare economie. Civic City Cahier 4 noemt dit de zombie phase van het neoliberalisme. De fase waarin de ledematen van het systeem doorbewegen, maar het hoofd ontbreekt. Er is geen visie of vergezicht, maar de reflexen werken nog.
Actief misbruik van politieke macht is een constant gevaar voor neoliberale overheden. In de periode voorafgaand aan de crisis werd Washington vaak misbruikt door Wallstreet. In plaats van dat beiden ontkoppeld zijn, werken ze door de crisis nog veel intenser samen. Door bailouts draagt de overheid nu financiële risico’s en denkt steeds meer in termen van rendement.
Er lijkt geen duidelijk alternatief. Wat er nodig is om het systeem structureel te verbeteren, om werkelijk uit de neoliberale mindmap te breken; daar is Civic City Cahier 4 niet zo duidelijk in. Net als dat neoliberalisme geen massieve ideologie is, is de tegenreactie dat ook niet. De publicatie voorspelt daarom een verzameling verschillende tegenbewegingen. Lokale belangen, sociaaleconomische verhoudingen, ethische codes, maatschappelijke verantwoordelijkheid, duurzaamheid – dat zijn thema’s die belangrijker worden. Er is echt een verandering in paradigma nodig, in regelgeving, in internationale relaties en hoe de macro‐economie werkt. Anders blijft het neoliberalisme gewoon doorregeren, blijft het dead but dominant.
Civic City Cahier 4
Auteurs: Neil Brenner, Jamie Peck, Nik Theodore
Bedford Press, Mei 2012, Engelse editie
Paperback, 11,5 x 19 cm, 68 p., zwart-wit
ISBN 978-1-907414-18-3
Verkrijgbaar via NAi Booksellers (http://www.naibooksellers.nl/)
Cover: ‘Thumb_stad en kapitaal_1_1000px’
Door David Struik
YP-redacteur Gebiedsontwikkeling.nu
