AIVP2016: Crossovers tussen haven en stad

International Association of Cities & Ports World Conference 2016

Voor veel bezoekers van het congres was de onderzeebootloods van de RDM Campus in Rotterdam een vreemde ruimte. Het van oorsprong Franse netwerk van havensteden houdt graag haar bijeenkomsten in conventionele congrescentra. De organisatie in Rotterdam overtuigde de AIVP er echter van dat het thema, de locatie én het programma van het congres onconventioneel moest zijn. Dat heeft alles te maken met het besef dat de afgelopen jaren in de havenstad is doorgedrongen: het huidige herstel is prettig, maar Rotterdam staat onverminderd voor grote economische, sociale en ruimtelijke uitdagingen.

Ondanks de vele verschillen tussen havensteden in de wereld zijn er opvallend veel overeenkomsten tussen de grote vraagstukken waar ze voor staan. Klimaatverandering, de energietransitie en ‘disruptieve’ technologische ontwikkelingen lopen als een rode draad door bijna alle thema’s en presentaties van het congres. De oplossingen liggen echter niet voor het oprapen. Veel havensteden zijn zoekende, omdat de onderlinge concurrentie hevig is en de maritieme transportsector zelf maar weinig prikkels tot duurzame innovatie kent. Daarbij speelt voor welwillende havenautoriteiten een duivels dilemma. Havenpresident Allard Castelijn wil graag innovatie en verduurzaming aanjagen maar, zegt hij, “daarvoor is ook het steviger beprijzen van bijvoorbeeld CO2-uitstoot nodig, wat alleen werkt als alle landen meedoen”.

Zes thema’s

Het congres in Rotterdam stond in het teken van zes, deels overlappende thema’s: Circular Economy, Innovative Business, Smart Technologies, Joint Planning Strategies, Climate Resilience en Social Innovations. Het smart technologies-thema werd ingeleid door een keynote van smart cities-goeroe Boyd Cohen, die in Barcelona onder andere werkte aan de gebiedsontwikkeling 22@. Hij vroeg zich af wat het open en transparant delen van data over de haven en de stad (o.a. met bewoners) zou doen met het bestuur van beide entiteiten. Met Londen als voorbeeld liet hij zien hoe het mens en bedrijf in staat stelt kansen te zien en samen problemen op te lossen.

De gevolgen van klimaatverandering vragen niet alleen om mitigatie; volgens de rapporteurs van de Climate Resilience-sessies is dat symptoombestrijding op korte termijn. Belangrijker zijn lange termijn-investeringen in adaptatie. Daarvoor is echter wel eerst een stevige cultuurverandering noodzakelijk, waarbij gezocht moet worden naar een gemeenschappelijk taal waarin duidelijk is wat bedoeld wordt met woorden als ‘resilience’. Politieke wil en investeringen zullen volgen. Sectorale systemen moeten hiermee verder gekoppeld raken en wetenschappelijke knowhow zal via open kennisdeling besluitvorming moeten ondersteunen. Zo kunnen investeringen in bijvoorbeeld infrastructuur, die sowieso moeten gebeuren, slim gekoppeld worden aan klimaatadaptatieve maatregelen en andere innovaties.

Dat leiderschap in meerdere themadiscussies een cruciale factor werd genoemd mag geen verrassing heten. Rond circulariteit, innovatie en adaptatie hangen vele onzekerheden. Negen van de tien start-ups falen. Ook in Singapore is dat een waarheid, vertelde de CEO van de broedplaats Impact Hub. Anders dan in Nederland lijkt er in Singapore een attitude te zijn ontstaan die stelt dat falen er gewoon bij hoort. Waar het om draait is ondernemerschap, wat nu eenmaal synoniem is aan risico nemen. Mislukkingen gaan gepaard met steile leercurves; ervaringen die, via ‘knowledge sharing’, uiteindelijk zullen leiden tot succes.

Het AIVP-congres was doorspekt met inspirerende keynotes. Een daarvan werd gegeven door Maarten Hajer, die sprak over onontkoombare decarbonisatie en het belang van verbeeldingskracht, ofwel ‘imaginaries’. Deze zijn cruciaal om nieuwe coalities te smeden en los te komen van de ideeën en structuren van de moderniteit, die ons grote vooruitgang hebben gegeven maar nu in de weg zitten. Volgens Carla Jong, die namens het havenbedrijf Amsterdam rapporteerde over thema Circular Economy, zitten veel havensteden al op de goede weg. Maar, zo zegt zij, om die weg te vervolgen is durf nodig (‘boldness’), want de weg is niet zonder hobbels. Alle synergiekaarten en mooie visies ten spijt, uiteindelijk moet er samenwerking ontstaan tussen partijen die elkaar nauwelijks kennen. Dat is lastig. Daarnaast moeten oplossingen vaak worden uitgevoerd op een ander schaalniveau dan waar het probleem zich voordoet (zoals de eerder genoemde CO2-reductie). Ook dat is een uitdaging. Maar de belangrijkste winst is binnen: we zijn ons bewust aan het worden van het belang van diversiteit onder betrokken partijen, en van de meerschaligheid tussen probleem en oplossing.

Gebiedsontwikkeling voor innovatie

Het thema Joint Planning Strategies ging over de vraag hoe ruimtelijke planning en ontwikkeling de innovatie die in havensteden nodig is kan ondersteunen. Een pleidooi van de Canadese onderzoeker Peter Hall op de eerste dag van het congres bleef uiteindelijk tot het einde hangen: terreinen tussen haven en stad zijn altijd ‘onaf’. Plannen moeten dus flexibel zijn. Er moet, met andere woorden, gepland worden voor de ‘meantime’. Klimaatadaptatie heeft een andere planningshorizon dan het ontwikkelen van broedplaatsen of het creëren van sociale innovatie, zoals het (her)opleiden van technici op de RDM Campus. Toch moet met alle thema’s tegelijk rekening worden gehouden, doch zonder stil te vallen, zo vermelden de AIVP-rapporteurs: “We need to plan incompletely. Since we don't know exactly what the future economy of the port city will be, we will need to plan for uncertain functions.”

Welke partijen er precies aan zet zijn, en welke instanties ‘de regie’ moeten pakken, werd voor alle thema’s in het midden gelaten. Het verschilt per thema, per plek en per moment in het proces. Wat wel breed werd gedragen is dat er een rol is weggelegd voor overheden, private partijen én individuele burgers. Zij moeten allen aan de gezochte innovaties en gebiedsontwikkelingen bijdragen, en zullen ieder op enig moment ‘in the lead’ zijn. CEO’s en politici moeten tot slot nieuw leiderschap laten zien: zij zullen soms een coachende rol moeten aannemen om mensen uit alle lagen en sectoren bij het proces te betrekken. Dan ontstaat er kans dat haven en stad elkaar opnieuw ontdekken en hun relaties—via ‘bold imaginaries’—nieuw leven kunnen inblazen.