Almere Hout Noord – Wijk voor initiatieven

Hout Noord in het kort

In het stadsdeel Almere Hout, gelegen achter stadslandgoed de Kemphaan en nabij de A6 en A27, wordt door Ymere en gemeente Almere samen met initiatiefnemers een dynamisch stadsdorp ontwikkeld. ”Wijk voor Initiatieven is de voorlopige werknaam, die de door hen gekozen nieuwe manier van gebiedsontwikkeling illustreert: samen met toekomstige wijkvestigers de wijk ontwikkelen, op grote schaal en met grote betrokkenheid van zowel bewoners als ondernemers. Hout Noord is een wijk van circa 335 hectare groot, waarvan circa 75 hectare wonen, 10 hectare binnenstedelijk bedrijventerrein en een A6-bedrijven/detailhandelspark van circa 85 hectare. In de wijk is circa 75 hectare (bestaand) bos opgenomen en speelt water een cruciale rol. In de wijk komen ongeveer 4.300 woningen. Circa 30% van de woningen is bestemd voor de sociale sector (koop en huur), 30% wordt als individuele kavels uitgegeven en het overige deel wordt projectmatig en/of door bouwgroepen ontwikkeld door en met Ymere. Zowel potentiële kopers als huurders en ook ondernemers worden bij de ontwikkeling van de wijk betrokken. Economische duurzaamheid krijgt invulling door ondernemers van ZZP-er tot multinational ruimte te bieden, met speciale aandacht voor het ‘gat tussen zolder en bedrijventerrein’. Flexibiliteit in o.a. stedenbouw, opstallen, procedures en regelgeving moet de vestiging van ondernemers in de wijk stimuleren. In het 1e kwartaal 2012 wordt gestart met de realisatie van Fase 1, het totale gebied zal in circa 10 jaar ontwikkeld worden.

Sociale duurzaamheid

De focus bij duurzame (gebieds)ontwikkeling ligt vaak op het energetische. People Planet Profit is de daarbij veelal gebruikte kretologie en werkwijze. Maar om een wijk sociaal duurzaam te maken, is een gevoel van verbondenheid, van trots nodig en dat bereik je door mensen zelf bij de totstandkoming van de wijk te betrekken. Anja Winters (Projectdirecteur Almere Hout Noord, Ymere) spreekt dan ook niet langer van een PPP constructie, maar van een PPPP constructie, waarin de vierde toegevoegde ‘P’ staat voor ‘Proud’. Anja Winters legt uit: 'Sociaal duurzaam vertalen wij als een wijk die van het begin af aan "goed" in elkaar zit, aantrekkelijk is, steeds beter wordt en door bewoners/ondernemers ook zo wordt ervaren. Waar bewoners en ondernemers wat met elkaar hebben en trots zijn op hun wijk. Het is onze rol te stimuleren dat mensen elkaar ontmoeten en dat er netwerken tussen mensen in de wijk ontstaan’.

Het hele concept en planproces is erop ingesteld dat mensen zich blijvend verbonden voelen met en inzetten voor de wijk. Van planontwikkeling tot beheer. De ontwikkeling van Hout Noord is een eerste uitwerking van de Almere Principles, zeven richtlijnen voor een ecologisch, sociaal en economisch duurzaam Almere. Door het thema ‘ sociaal duurzaam ’ aan Hout Noord te verbinden, krijgt de wijk een ideologische grondslag. Hout Noord wordt ontwikkeld vanuit de overtuiging dat fysieke en organisatorische condities op hoofdlijnen, moeten bijdragen aan (het ontstaan van) sociale cohesie, zeggenschap en bewonersinitiatief. Een aantal van deze sturingsmechanismen op hoofdlijnen worden navolgend geschetst.

Ruimtelijk Raamwerk

Partijen hebben met elkaar een sterke hoofdstructuur, een Ruimtelijk Raamwerk, vastgelegd, van onder andere de waterlopen, het bestaande bos en de hoofdinfrastructuur. Door buurtgewijs te ontwikkelen, met daarbinnen korte rijen, kleine korrels, variatie en leven op straat wordt gemeenschapszin en ontmoeting gestimuleerd. De ontmoetingsroute die de buurten en voorzieningen binnen de wijk als geheel verbindt is hierin ook een belangrijke factor en daarmee in het ruimtelijk raamwerk vastgelegd. Net als de reservelocaties, die in elk van de circa veertien buurtjes zijn opgenomen en de mogelijkheid hebben een buurtschuur te huisvesten. Winters: ‘Ook hier geldt weer dat de functionele invulling daarvan afhankelijk is van de ideeën die bewoners daarover hebben. Zelfs de vraag óf er werkelijk in iedere buurt een buurtschuur moet komen, laten we bewust open. De nadere invulling van de buurten en uiteindelijke verkaveling wordt zoveel mogelijk ingevuld met de ideeën en wensen van initiatiefnemers’. Waar we met het raamwerk op willen sturen is dat er een heterogene wijk met homogene buurten ontstaat.

Initiatieven

De betrokkenheid van toekomstige eindgebruikers en initiatiefnemers wordt momenteel nog voornamelijk gevoed via het digitale Initiatievenlab op www.houtnoord.nl. Vanaf het voorjaar 2011 kreeg dit vorm in de eerste fysieke ontmoeting aan de Tafel van Hout en vanaf 2012 in de eerste Buurtschuur op locatie. Hoe de uiteindelijke begeleiding van initiatiefnemers eruitziet, ‘de rode loper’, moet nog preciezer worden uitgewerkt. Maar vast staat dat dit per project en initiatiefnemer verschilt.

Als de ideeën die binnenkomen op het InitiatievenLab aansluiten bij de kernambities voor de wijk, wordt er gekeken of er een goede plek voor gevonden kan worden. Niet alle initiatieven zullen landen in fase I van het plan (circa 930 woningen). Winters: 'Sommige ideeën zullen we in overleg doorschuiven naar een volgende fase, soms omdat ze daar beter passen, soms omdat ze nog niet concreet genoeg zijn. We kiezen bewust voor een "gespikkelde" invulling van vormen van opdrachtgeverschap en projectmatige bouw op buurtniveau: een variëteit aan eigendoms-­‐ en bouwvormen en leefstijlen, dat heeft meer toekomstwaarde en borgt de sociale duurzaamheid’.

Flexibele planvorming: buurt- en kavelpaspoorten

Een ander vernieuwend punt bij de ontwikkeling van Hout Noord is de flexibiliteit in planvorming. Planfases en woningtypes zijn voor deze langjarige ontwikkeling indicatiever vastgelegd dan gebruikelijk, per fase wordt bekeken wat de behoefte in de markt is. Het principe van 'eerst ideeën, dan buurtinrichting en bouwkavels' krijgt als volgt invulling. Het bestemmingsplan in wording, gebaseerd op het ruimtelijk raamwerk, betreft een globaal eindplan waarbinnen veel vrijheid mogelijk is. Mede op grond van de initiatieven en het accommoderen daarvan worden buurtpaspoorten opgesteld, een product dat nog in ontwikkeling is. Hierin worden de sfeer en beleving van een buurt vastgelegd, bijvoorbeeld de fysieke en kwalitatieve kenmerken van de openbare ruimte en van de opstallen. Uiteindelijk worden de bouwplannen vertaald in de in Almere reeds gehanteerde kavelpaspoorten. Deze producten illustreren de gehele planvorming: ingesteld op ruimte voor initiatieven en veranderende omstandigheden.

Winters: 'Samenwerkende partijen moeten echt het lef hebben om veel meer los te laten dan gebruikelijk. Dat betekent automatisch dat onderling vertrouwen belangrijk is. Vertrouwen dat je er samen uitkomt als plannen (moeten) worden bijgesteld.'

Ecologische duurzaamheid: ambities en portfolio

Ook ten aanzien van de ecologische duurzaamheid is er een raamwerk geschetst: vier ambities waaraan

gedurende de langjarige gebiedsontwikkeling getoetst wordt. Hout Noord wil (1) klimaatneutraal en (2) energie-­‐onafhankelijk worden, waarbij de (3) energielasten voor de eindgebruikers zo laag mogelijk zijn en het (4) milieubewustzijn wordt geprikkeld. Daarnaast moet het wooncomfort gegarandeerd blijven. Per fase wordt een portfolio van duurzaamheidsmaatregelen (zon-­‐ en windenergie, WKO, biogas, duurzame sanitatie e.a.) opgesteld en beoordeeld op de bijdrage aan deze vier ambities. Ecologie moet werkelijk betekenis krijgen en bijdragen aan de ambities. Jong en oud moet zich bewust worden of blijven van hun bijdrage aan het milieu. Bijvoorbeeld door energiemeters in de woningen en bedrijven, door toepassing van duurzame materialen, door windmolens, de autoloze ontmoetingsroute, stadslandbouw en een Experience point in de wijk. En nog dit jaar moet blijken of het mogelijk is een eigen energiemaatschappij voor Hout Noord op te richten.

Wij(k)gevoel

De gebiedsontwikkeling Hout Noord is helemaal ingericht op het aanjagen en faciliteren van initiatieven van derden en toekomstige behoeften en trends. Maar er wordt ook al vooruit gekeken naar de exploitatiefase en de wijze waarop wijkvestigers dan kunnen participeren. De voornoemde energieonderneming speelt hierin een rol, maar ook kleinschalige (beheer) initiatieven die de sociale cohesie bevorderen worden aangejaagd. Winters: 'Er komt een laagdrempelig, herkenbaar ‘ wijkloket’ waar wijkvestigers wensen en ideeën kwijt kunnen. Die worden in samenhang bezien en gevolgd door maatregelen die met bewoners worden uitgewerkt. Ze worden daarbij niet gepamperd, ze moeten zelf actief meedenken en meedoen. We kunnen topdown het wij(k)gevoel stimuleren door mensen met elkaar in verbinding te brengen en ze aanmoedigen een actieve rol te laten vervullen. Daar kan de beoogde Participatie Onderneming (wijkonderneming) een faciliterende rol in spelen. Maar uiteindelijk zijn het de wijkvestigers zelf die gebruik moeten maken van de geboden ruimte en kansen. De eerste serieuze initiatieven die zich op het Initiatievenlab hebben gemeld, zijn erg bemoedigend’.

Ymere en de gemeente Almere maken zich sterk voor deze nieuwe vorm van duurzame gebiedsontwikkeling in brede zin en zijn bereid extra inspanningen en risico’s te nemen. Van de partijen vraagt dit continue uitdagingen op conceptueel en organisatorisch vlak, niets is standaard en niets is zeker. Maar juist dat maakt de uitdaging van Hout Noord zo groot. Deze manier van samenwerking als mede-­‐regisseurs van een grote gebiedsontwikkeling en samen met initiatiefnemers, is zeer innovatief. De start van het ‘ Wij(k)gevoel begint al in de ideefase, zowel bij de gemeente Almere als Ymere, maar ook bij de initiatiefnemers die elkaar al in deze fase inspireren.