Verslag Hoe maken wij Amsterdam Rainproof? Hoe kan het deelprogramma Nieuwbouw en Herstructurering worden geïmplementeerd in een klimaatbestendig Amsterdam? En van welke voorbeelden kunnen wij leren? Deze vragen stonden centraal op het derde Amsterdam Rainproof Symposium, georganiseerd door Waternet en de Gemeente Amsterdam. Naast de noodzaak om over dit actuele thema te debatteren, is het volgens de dagvoorzitter Tracy Metz (auteur van het boek ‘Zoet&Zout: Water en de Nederlanders’, journaliste voor NRC en De Groene) een “oneindig interessant onderwerp”. Dat deze interesse gedeeld wordt, bleek uit het grote aantal deelnemers. Het symposium vond plaats in de Van Gendthallen op Oostenburg in Amsterdam. Studenten van de Rietveld Academie hadden de voormalige werkspoorhallen uit 1898 naar het thema ‘regen in de stad’ ingericht, met een ‘hoog en laag drukgebied’ en beplante pvc-pijpen aan de hijsbalken die gezamenlijk een groen gordijn vormden.
De stad organiseren vanuit een hydrofiel perspectief
Mark Maimone (CDM Smith, USA) lichtte het ‘Green city, clean water’-project uit Philadelphia toe. Dit project zou volgens hem wereldwijd als inspirerend voorbeeld moeten dienen om wateropgaven te verbinden met de leefbaarheid en economische ontwikkeling. In dit project dragen vele kleinschalige en lokale oplossingen bij aan een groter geheel. Een voorbeeld zijn de ‘raingardens’, toegepast op grote en verlaten parkeerplaatsen en langs smalle trottoirs. De oplossing ligt echter niet eenzijdig in kleinschalige oplossingen: “Don’t shy away, make big plans.”
Lykke Leonardsen, (Strategy and Authority, Kopenhagen), omschreef de hoge ambities voor de uitbreiding van Kopenhagen en expliciteerde dat de waterproblematiek van Kopenhagen vergelijkbaar is met die in Nederland. Haar aansprekende presentatie bevatte een foto van een fietsende vrouw met op de achtergrond een naderende auto die onontkomelijk voor een grote overspoelende plas zou zorgen. Hiermee refereerde zij naar een heftige overstroming: “We thought we had 30 years. But it did not take that long.” Zouden wij dit als een waarschuwing mogen opvatten?
Henk Snoeken, (Directeur R.O., ministerie van Infrastructuur en Milieu), stelde onder meer het probleem van de verzilting van onze grond aan de orde. Met de uitspraak ‘de technische oplossingen zijn aan hun eind gekomen’, onderstreepte hij dat een rainproof Amsterdam niet alleen een opgave van de watersector is. “We maken nu een vervolgstap naar iets groters.” Bij deze vervolgstap moeten vanzelfsprekend meerdere actoren worden betrokken, en is beleid cruciaal om complexe opgaven aan te pakken. Snoeken sloot af met de oproep “om de stad te organiseren vanuit een hydrofiel perspectief”.
In de workshops werden onder meer tools behandeld om actoren interactief te betrekken in het proces om tot een klimaatbestendige stad te komen: serious gaming, floodmapping op een touchtable, urban farming en ‘ouderwets’ ervaringsexpertise uitwisselen. Een ander hulpmiddel is het computerprogramma 3Di, waarmee watergerelateerde rekenmodellen gevisualiseerd kunnen worden, liet Wytze Schuurmans (Van Nelen & Schuurmans) zien.
Pilot Amsterdam Waterbestendig
“De wateropgave is niet acuut, wel urgent.” Rob Koeze (Waternet). “Ik zou het wel charmant vinden als dit nu vóór een ramp werd uitgevoerd, of na een ramp ver weg zoals New Orleans of New York (in plaats van wachten op een grote ramp zoals 1953)” Camiel van Drimmelen (DRO).
Lessen uit "Amsterdam Waterbestendig"
- Kijken naar ketens/kettingreacties is belangrijk: wat zijn de consequenties voor de stad als dit ene kwetsbare en vitale object overstroomt?
- Deze specifieke kennis is alleen te verkrijgen door te gaan praten met de bedrijven zelf (kwetsbare en vitale infrastructuur en functies); ervaringskennis is belangrijk!
- (De dreiging van) het water staat in Amsterdam te ver van de bewoners af om échte bewustwording te creëren (anders dan in het rivierengebied).
- Het is lastig om het discours te veranderen zonder dat er een echte ramp heeft plaatsgevonden, maar kijken naar rampen elders op de wereld (orkanen Katrina en Sandy) kan ook al veel urgentie en kennis opleveren.
- Waterveiligheid met betrekking tot overstromingen vanuit zee/rivieren enerzijds en het tegengaan van wateroverlast door heftige neerslag anderzijds staan nog steeds erg los van elkaar in de huidige praktijk (ook in Amsterdam Waterbestendig).
Camiel van Drimmelen (DRO Amsterdam) en Rob Koeze (Waternet) werken sinds 2010 aan de pilot Amsterdam Waterbestendig. Amsterdam is in DP2013 een blinde vlek en behoort deels tot veel losse deelprogramma’s: Kust (Waternet), IJsselmeergebied (peilbesluit Markermeer/IJmeer), Rivierengebied (een doorbraak van de Lekdijk bij Amerongen heeft zeer ernstige gevolgen voor Amsterdam). Dus stelt Amsterdam zich proactief op: wat hebben de Deltabeslissingen (waterveiligheid, peilbeheer IJsselmeer, ruimtelijke adaptatie) mogelijk voor gevolgen voor Amsterdam, ook met het oog op toekomstige veranderingen in klimaat en demografie? Dit wordt uitgewerkt in de pilot Amsterdam Waterbestendig.
Hierbij wordt ook gekeken naar de toepassing van het concept meerlaagsveiligheid. Wat betreft preventie – laag 1 – is vooral het versterken van de Lekdijk bij Amerongen van groot belang voor Amsterdam. De tweede laag van gevolgenbeperking door ruimtelijke ordening is lastig toe te passen, vanwege de grote hoeveelheid bestaande bebouwing. In de herontwikkeling van de IJ-oevers en het havengebied zijn wèl veel ingrepen in de tweede laag mogelijk. Voor de hele stad is laag 3 (calamiteitenbeheersing) van belang. Hiervoor is het zaak in beeld te krijgen hoe diep de verschillende delen van de stad onder water kunnen komen te staan, welke wegen onderlopen, en waar zich de kwetsbare en vitale functies en infrastructuur bevinden. Dit heeft geleid tot één “cumulatieve kaart van ellende”. Om deze derde laag te verbeteren is het belangrijk de dialoog aan te gaan met verschillende betrokken partijen over hun rol vóór en tijdens een overstroming. Gesprekken vinden op dit moment plaats met kwetsbare en vitale bedrijven in het havengebied, zoals de AWZI’s en afvalenergiecentrale, bedrijven die hele waardevolle specifieke ervaringskennis blijken te bezitten.
Zoeken naar een gemeenschappelijke taal
Na een optreden verzorgd door studenten van de Rietveld Academie, wordt de dag afgesloten met een drietal discussies tussen verschillende betrokken partijen: de Amsterdammer, de Ontwerper en de Particulier. Eerst gaan twee ontwerpers, Geert Timmermans (DRO) en Florian Boer (De Urbanisten) met elkaar in gesprek over de Puccinimethode. Het blijkt dat bepaalde innovatieve oplossingen, zoals infiltreerbare stenen, nu nog weggezet worden als technisch te ingewikkeld en niet beheerbaar. Boer kaart aan dat dit in de toekomst misschien anders is. “Schrijf deze innovatieve oplossingen dus niet af, maar houd de mogelijkheid open om deze technieken te ontwikkelen en innoveren.” Hierna volgt een confrontatie tussen een beheerder van Waternet en een inwoner van Amsterdam die wateroverlast ondervindt, omdat Waternet de kolken voor zijn huis niet op het riool heeft aangesloten. De laatste confrontatie tussen de particulier en de filosoof gaat over het zoeken naar een gemeenschappelijke taal en gemeenschappelijke belangen, en naar mensen die deze kunnen verbinden; nieuwe, jonge mensen, die buiten de gevestigde kaders kunnen denken.
Als afsluiter wordt door de Amsterdamse wethouder van Waterbeheer Carolien Gehrels een prijs uitgereikt aan het innovatieve Urban Farming-project Zuidpark van Jan Huijbregts van CoWorking. Hij blies een jaren 60-kantoor langs de A10 nieuw leven in. Het gemoderniseerde kantoor huisvest nu een diversiteit aan huurders en heeft een daktuin waarop groente en fruit worden verbouwd. Gehrels besluit met een oproep voor volgend jaar: “Ontwerpers, komt allen met uw meest vernieuwende, creatiefste ideeën voor de straat die het meest rainproof is!”
14 maart 2013 | Van Gendthallen, Amsterdam
Organisatie: Waternet en de Gemeente Amsterdam
Zie ook:
- Het risico-denken moet óm
- Kijk vooruit en handel nu, verslag Praktijkconferentie Klimaatbestendige Stad
Cover: ‘2013.03.25_Amsterdam Rainproof_180’
