Angstvisioen auteur Vinexmensen: gemeenten die ieder voor zich te snel te veel woningen bouwen

Geoliede planningsmachine

Meer dan honderd Vinexwijken telt Nederland inmiddels. Stadsuitbreidingen die – na het verschijnen van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra, afgekort Vinex – in de jaren negentig ontstonden ‘als het resultaat van een geoliede planningsmachine en een onwrikbaar geloof in ruimtelijke ordening’. En waar volgens de Vinexmensen-onderzoekers en auteurs van het op vrijdag 19 juni gepresenteerde gelijknamige boek ‘doorgaans met veel tevredenheid wordt gewoond’.

Geen statisch gegeven

Maar hoe duurzaam is die tevredenheid?, vroegen de onderzoekers van het door het International New Town Institute (INTI) georganiseerde project zich af. Ook Vinexwijken zijn geen statisch gegeven. Als onderdeel van stedelijke netwerken worden ze beïnvloed door nieuwe ontwikkelingen en zienswijzen, veranderende bewonersprofielen en ideeën over gebruik. In 2015, het Jaar van de Ruimte, bogen de onderzoekers zich over de conditie van nu van deze suburbane wijken, en keken ze naar hun kansen voor de toekomst.

Gevaar van bouw-turbo

‘Benut Vinexwijken als proeftuin voor nieuwe opgaven’ luidt een van de actiepunten in het onderzoek.  “Als stadsuitbreidingsoperatie kent Vinex zijn gelijke niet, zeker als je het vergelijkt met de wederopbouw en de groeikernen in de jaren zestig en zeventig”, oordeelt projectleider Berg. “De snelheid, maar ook de ruimtelijke kwaliteit en variatie waarmee de Vinex tot stand kwam, is ongekend”, licht hij aan Gebiedsontwikkeling.nu toe. Daarom is  Vinex “objectief bekeken” volgens hem ook als gebiedsontwikkeling een succes en schetsen critici volgens wie die wijken veel van hetzelfde zijn een te somber beeld. Maar niet iedere Vinexwijk verdient een tien. “In sommige gevallen is er te snel achter elkaar gebouwd. Dat gevaar dreigt nu weer. Op het moment dat je het over een miljoen woningen hebt, gaan er opeens weer overal allerlei turbo’s aan.”

Sturing van bovenaf

Met de decentralisatie van de afgelopen jaren zijn veel verantwoordelijkheden bij gemeenten neergelegd. Berg is daarom bang dat onder druk van de markt gemeenten nu nieuwe stukken uitbreidingsgebied gaan kapitaliseren. “Uit onderzoek samen met het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat in een aantal gevallen gemeenten en ontwikkelaars nog voor, maar ook tijdens de crisis, aan de randen van de Vinex grondposities hebben ingenomen voor verdere verstedelijking. Maar de tijden zijn veranderd. Steden waarbij Vinexwijken horen, zijn weer meer populair.” Een flink deel van de woningen die nodig zijn, komen er dus door binnenstedelijke verdichting. ‘Verdichting van de suburbaniteit’ is volgens Berg ook een optie, en in sommige gevallen verder uitbreiden. “Maar het is een stedelijke opgave. Mijn boodschap aan gemeenten is dus bouw niet te snel en teveel, maar temporiseer.” Ter voorkoming van het angstvisioen van gemeenten die ieder voor zich ‘grote lappen’ woningen gaan bouwen, pleit Berg voor sturing van bovenaf, net als destijds bij de Vinex: “Niet de lokale politiek is aan zet, maar regionale en landelijke politici. Die moeten echt de regie nemen.”

Koppel schaalgrootte aan ruimte voor bewoners

Naast het belang van een aanpak geregisseerd door provincie en Rijk, leert de Vinex dat het de leefkwaliteit ten goede komt als  (toekomstige) bewoners een stem krijgen  bij de invulling van hun wijk. Berg: “Het gaat er om dat je die twee kanten op een intelligente manier met elkaar weet te koppelen. Bestem dus niet alleen grote stukken voor kantoren en voor de Jumbo’s en Blokkers van deze wereld, maar reserveer ook plekken waaraan bewoners bottom-up zelf een bestemming kunnen geven, met buurtvoorzieningen en eigen bedrijfjes. Of extra voorzieningen voor zzp’ers, want die heb je in Vinexwijken ook veel. Het zijn kleine dingen, maar met een grote toegevoegde waarde.”