Verslag We verschuiven van klassieke verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving en verwachten steeds meer eigen verantwoordelijkheid van bewoners. Tegelijkertijd zoekt de samenleving ook meer ruimte, op allerlei terreinen. Dat vraagt om een andere rol van de lokale overheid en nieuwe vormen van samenwerking tussen gemeenten en bewoners en is zelfs cruciaal bij complexe maatschappelijke opgaven zoals de overgang naar aardgasvrije wijken. Daarover vertelden Lise Broekaar en Saskia Buitelaar op de Dag van de Lokale Democratie. “Geslaagde bewonersinitiatieven voor alternatieven als zonnepanelen, kunnen een goede opstap zijn naar grotere stappen voor aardgasvrije wijken.”
Op 17 november kwamen volksvertegenwoordigers, bestuurders, actieve inwoners en professionals samen op de Dag van de Lokale Democratie in Nieuwegein. Met het oog op de komende gemeenteraadsverkiezingen en de komst van de nieuwe Omgevingswet is dit volgens de organisatoren hét moment om de lokale democratie te vitaliseren. Op deze dag kregen de aanwezigen daarom handvatten en inspirerende voorbeelden om samenwerking tussen gemeenten en bewoners beter vorm te geven. Platform31 deed de afgelopen jaren al diverse onderzoeken en experimenten op het gebied van bewonersparticipatie. Ook werkten we met verschillende partijen aan nieuwe vormen van samenwerking en de bijbehorende besluitvormingsvraagstukken. Want die zijn, zeker als het gaat om complexe maatschappelijke opgaven, van groot belang. Lise Broekaar en Saskia Buitelaar vertelden over de eerste bevindingen rond deze vraagstukken bij de overgang naar aardgasvrije wijken.
Community of practice
De rol van de overheid is meer opgeschoven naar die van een netwerkende, responsieve of participerende overheid”, vertelt Broekaar. “De overheid is slechts één van de spelers in dit nieuwe speelveld. Als je kijkt naar de verhouding tussen overheid, markt en ‘civil society’, is de overheid de afgelopen jaren meer teruggetreden en is de ‘civil society’ een belangrijkere rol gaan spelen. Dat vraagt om een andere relatie en nieuwe vormen van samenwerking tussen overheid en bewoners. Bij de overgang naar aardgasvrije wijken wordt dit goed zichtbaar. Het is van invloed op zeven miljoen huishoudens en heeft dus grote impact. Bovendien heb je te maken met ingewikkelde afwegingen. Aan de ene kant is er behoefte aan slagvaardigheid en snelheid en een overheid die de regie neemt in dit proces. Aan de andere kant zijn bewoners je soms al voor met initiatieven en is er de noodzaak om draagvlak te zoeken. Daarin moeten we een balans zoeken en alle spelers meenemen in dat proces. Wanneer betrek je bewoners? Hoe kom je tot geaccepteerd besluit, ondanks uiteenlopende belangen? Wat is ieders rol? Met dat soort vragen zijn we aan de slag gegaan in de community of practice over de lokale transitie naar aardgasvrije wijken. Daarbij toetsen we de besluiten ook steeds aan de democratische kernwaarden. Zodat we met elkaar echt goed invulling aan dat democratisch besluitvormingsproces kunnen geven.”
Bewonersinitiatieven voor draagvlak
Dat de samenwerking tussen bewoner en overheid belangrijk is, blijkt ook uit de eerste bevindingen van een onderzoeksproject van Platform31, naar de betekenis van het begrip maatschappelijk eigenaarschap in de energietransitie. “In het onderzoek bekijken we hoe bewoners, gemeente, gemeenteraad en regio hun rol zien in het proces bij de overgang naar aardgasvrije wijken. Wat betekent dat voor het moment en de manier waarop zij bewoners betrekken bij de energietransitie? We zien onder meer dat als bewoners zich verbonden voelen rond het thema energietransitie, er al snel draagvlak is om te pionieren met alternatieven voor aardgas. Geslaagde bewonersinitiatieven voor deze alternatieven, zoals zonnepanelen, kunnen een goede opstap zijn naar grotere stappen voor aardgasvrije wijken. Wat ook helpt: een gedreven bewoner die het voortouw neemt en samen optrekt met een sparringpartner bij de gemeente”, vertelt Saskia tijdens haar presentatie. Ze schreef daarover ook in haar blog.
Het beeld dat Saskia schetst over de cruciale samenwerking tussen een actieve bewoner en een ondersteunende ambtenaar wordt geïllustreerd door casussen. “In Wageningen en Nijmegen blijkt bijvoorbeeld dat het nauwe contact tussen wijkbewoner(s) en gemeente helpt bij de wederzijdse informatieoverdracht en de communicatie naar ieders achterban”, zegt Saskia. En een ander mooi voorbeeld komt van Eelco Fortuijn, inwoner van Haarlem en deelnemer aan de community of practice. Hij is initiatiefnemer van het project Spaargas , een bewonersinitiatief dat het Ramplaankwartier in 2025 aardgasvrij wil maken. “In het project Spaargas werkt de stichting DE Ramplaan samen met de wijkraad, gemeente en TU Delft”, vertelt Eelco. “Maar het initiatief kwam echt uit de wijk en daarom was er weinig weerstand. Ook heeft de stichting laten zien dat soms kleine stappen veel kunnen opleveren. Zo realiseerden zij bijvoorbeeld één zonnedak op de tennishal, dat zorgde voor energie voor 400 woningen. Dat had wat voeten in de aarde, maar het is de bewoners wel gelukt om het voor elkaar te krijgen en daardoor is er nu draagvlak om meer voor elkaar te krijgen.”
Platform31 werkt de komende tijd met andere partijen verder aan een goede invulling van de lokale democratie en bewonersparticipatie, een nieuw vakmanschap van overheden en (multi-level) governance en besluitvormingsvraagstukken bij complexe opgaven. Ga voor meer informatie en resultaten naar het thema 'Bestuur en besturen' op Platform31.nl
Dit artikel is overgenomen van Platform31.nl.
Cover: ‘Zonnepanelen’
Door Saskia Buitelaar
Senior projectleider bij Platform31
Door Lise Broekaar
Adviseur en aanjager maatschappelijke initiatieven en projecten, Platform31, Lokale Fondsen Nederland
