Bodemdaling: dit zijn scenario’s om rekening mee te houden in gebiedsontwikkeling

Een compleet nieuw dorp met 8000 woningen, midden in een laaggelegen polder. De plannen voor de bouw van een nieuw dorp in de Zuid-Hollandse gemeente Zuidplas zorgden eerder dit jaar voor veel ophef. Kan dat wel, bouwen in een gebied waar de bodem zo snel daalt? De experts werden het niet eens, maar de casus Zuidplas bewijst dat het thema actueler is dan ooit. De bodem daalt, maar tegelijkertijd is er een enorm woningtekort en wordt de ruimte steeds schaarser. De onvermijdelijke vraag die in bij veel gebiedsontwikkelingen gesteld gaat worden de komende jaren: hoe ver kunnen we gaan?

Extra daling

Om een onderbouwd antwoord op die vraag te kunnen geven, heeft Deltares als onafhankelijk kennisinstituut op het gebied van water en ondergrond nieuwe bodemdalingskaarten gepubliceerd. De kaarten borduren voort op eerdere kaarten en laten aan de hand van de nieuwste berekeningen zien hoeveel bodemdaling er in Nederland tot 2100 optreedt. Want dat de bodem daalt in grote delen van Nederland lijkt onvermijdelijk. Volgens Deltares wonen of werken negen miljoen Nederlanders in een gebied waar de bodem daalt.

Naast de natuurlijke verandering van de grondwaterstand als gevolg van regen en verdamping is er volgens de experts nog een aantal oorzaken voor de daling. Allereerst het ontwateren van slappe veen- en kleigronden om deze grond geschikt te maken voor woningbouw of landbouw. Tegelijkertijd zorgt het belasten van deze grond, bijvoorbeeld wanneer de grond bouwklaar wordt gemaakt, voor extra daling. Ook gas- en zoutwinning zijn belangrijke oorzaken van bodemdaling.

Minder geschikt

Hoe sterk de bodem daadwerkelijk daalt tot aan 2100 hangt af van twee verschillende factoren: de snelheid waarmee het klimaat verandert en het peilbeleid. In Nederland is er nu vooral sprake van peilindexatie. Door het waterpeil van sloten en andere watergangen met de bodemdaling mee te laten zakken, voorkom je vernatting van de bodem en wordt woningbouw of landbouw mogelijk. Maar peilindexatie zorgt er ook voor dat de bodem blijft dalen en de uitstoot van CO2 onverminderd verdergaat wat het klimaat niet ten goede komt. Klimaatverandering en peilbeleid staan daarmee niet los van elkaar.

Overheden kunnen daarom ook de bodemdaling verminderen door het peil van het oppervlaktewater hoog te houden, de zogeheten peilfixatie. Na enkele jaren tot decennia neemt de bodemdaling in dit scenario geleidelijk af doordat de bodem natter wordt. Dat betekent wel dat ander grondgebruik noodzakelijk is en de bodem bijvoorbeeld minder geschikt is voor woningbouw.

Maatwerk

De nieuwe kaarten schetsen de gevolgen van het beleid in twee uiterste scenario’s. Een scenario waarbij er naast sterke klimaatverandering ook sprake is van peilindexatie. In het andere scenario valt de klimaatverandering mee en wordt het peil van het oppervlaktewater bewust hoog gehouden, waardoor de bodemdaling meevalt maar de grond wel nat wordt.

“Door de twee uiterste scenario’s zie je goed de bandbreedte waarbinnen bodemdaling op landelijk niveau waarschijnlijk gaat plaatsvinden”, zegt Gilles Erkens, bodemdalingsdeskundige bij Deltares. “We begrijpen steeds beter hoe bodemdaling werkt. En daarmee kunnen we het ook steeds beter voorspellen. De snelheid van door menselijk handelen veroorzaakte bodemdaling is beïnvloedbaar en dat laten de kaarten zien.”

Volgens Deltares kunnen de kaarten een hulpmiddel zijn bij het nemen van beleidsbeslissingen die bodemdaling kunnen beïnvloeden. Want, zeggen de experts eerlijk, het is onwaarschijnlijk dat peilfixatie overal in Nederland zal worden uitgevoerd. “Dit grootschalige peilfixatie-scenario is puur bedoeld om te illustreren in hoeverre menselijk handelen bodemdaling kan beperken. In de meeste gevallen kan peilfixatie niet zonder aanzienlijke aanpassingen in het landgebruik of de intensiteit daarvan toegepast worden. Peilbeheer zal in realiteit meer maatwerk worden om de klimaatdoelen te halen.”