Onderzoek De huidige gebiedsontwikkelingspraktijk staat bol van de experimenten om ruimtelijke projecten op een andere en vernieuwende manier tot ontwikkeling te brengen. In het gebiedsontwikkelingsproject Hart van Zuid in Rotterdam is door de gemeente geëxperimenteerd met een verbrede gebiedsgerichte manier van werken.
Hart van Zuid, het gebied rondom Ahoy, Zuidplein en het Motorstraatgebied in Rotterdam, is één van de grootstedelijke projecten waar de Gemeente Rotterdam stevig op inzet. In de kern draait het om het integreren van de verschillende gebieden, het slim organiseren van de infrastructuur, het aantrekkelijk maken van de openbare ruimte en het stimuleren van werkgelegenheid. Integraliteit is hierbij het sleutelwoord. Dit gebeurt door de fysieke opgaven te koppelen aan sociaal-maatschappelijke en economische doelen.
Concurrentiegerichte dialoog
De mens als succesfactor staat met stip op één bij de verbrede gebiedsgerichte aanpak. Rolbewustzijn, houding en gedrag, en de diversiteit in de samenstelling van het projectteam zijn bepalende factoren geweest bij het succes van Hart van Zuid.
De aandacht voor de samenwerking is een mooi voorbeeld van sociale innovatie
Er is voor gekozen om met behulp van een concurrentiegerichte dialoog het totale plangebied, met uitzondering van het Motorstraatgebied, aan te besteden en in gesprek met de markt op zoek te gaan naar het beste plan en een krachtige partner die het gebied de komende twintig jaar gaat ontwikkelen, plus een deel van het beheer op zich neemt (openbaar gebied en vastgoed: zwembad en kunstenpand). Een concurrentiegerichte dialoog leent zich vooral voor complexere projecten, waarbij de dialoog bijdraagt aan het toevoegen van kwaliteit en de zoektocht naar een langdurige passende partner. Zo heeft de complexiteit van dit project samen met de verbrede gebiedsgerichte aanpak bijgedragen aan prestatieverbeteringen. De aandacht voor de samenwerking is een mooi voorbeeld van sociale innovatie. Bedrijven en overheden ontwikkelen op die manier nieuwe managementvaardigheden (dynamisch managen), leren innovatieve organisatievormen hanteren (flexibel organiseren), gaan hoogwaardige arbeidsrelaties aan (slimmer werken) en zoeken samenwerking met externe partijen (co-creatie) (Volberda et al., 2011).
De les van dit project is dat je niet in eindproducten moet denken, maar meer aan een iteratief proces, waarbij je samen al werkend tot een helder hoofdcontract en bijbehorende deelcontracten komt, met passende prestatieafspraken. Het gezamenlijk beoogde resultaat in combinatie met procesafspraken en mandaat bij het projectteam vormen hierbij het richtsnoer.
Bruikbare handreikingen bij een verbrede gebiedsgerichte aanpak
De verbrede gebiedsgerichte aanpak is breder inzetbaar binnen gemeenten die samen met partijen hun stad of dorp willen ontwikkelen. Deze andere manier van werken vereist specifieke competenties van ambtenaren, een andere rol van het bestuur en de raad, en op onderdelen aanpassingen in de organisatiecultuur. Om de verbrede gebiedsgerichte aanpak toe te passen bij gebiedsontwikkelingen zijn er acht handreikingen op een rij gezet:
- Stel een gevarieerd, gemotiveerd en discipline-overschrijdend projectteam samen om gedurende het proces keuzes te kunnen maken.
- Zorg voor de juiste mandatering van het projectteam. Dit zorgt op formele en informele wijze voor een groot verantwoordelijkheidsbesef, een teamgevoel en de vrijheid om gedurende het project binnen de gestelde kaders te (onder)handelen, concrete voorstellen te doen en keuzes te maken. Het zorgt voor slagkracht en snelheid. Zonder dit mandaat zou het proces erg stroperig en langdurig zijn geweest.
- Ga vroegtijdig in gesprek met de omgeving en de stakeholders om de juiste en/of beste invulling van de gebiedsopgave te bepalen.
- Stel een (externe) ‘board’ of adviesraad samen die kan fungeren als klankbord en intern geweten, waar het projectteam terecht kan voor kritische projectsturing en het delen van kennis en ervaringen.
- Zorg voor flexibiliteit in het contract, zodat onzekerheden en veranderingen in het project zijn op te vangen.
- Stel een PPE (Prestatiegericht Programma van Eisen) op, want door het benoemen van prestaties krijgt de marktpartij de ruimte om zijn expertise in te zetten en creatieve oplossingen te bedenken voor de wijze waarop deze prestaties bereikt worden.
- Bedenk dat de gemeente verschillende rollen binnen een gebiedsopgave kan innemen en neem dit mee in het besluitvormingsproces.
Volberda, H., Jansen, J., Tempelaar, M. & Heij, K. (2011). Monitoren van sociale innovatie: slimmer werken, dynamisch managen en flexibel organiseren. Tijdschrift voor HRM 1: 85-110
Cover: ‘2015.06.08_Bruikbare handreikingen_660’
Door Agnes Franzen
Strategisch adviseur SKG/TU Delft en medeoprichter/hoofdredacteur van Gebiedsontwikkeling.nu (2010-2017)
Door Debbie Ginter
Projectmanager Gebiedsontwikkeling, Gemeente Rotterdam
Door Wendy de Hoog
Stadsruim | onderzoeker en adviseur gebiedsontwikkeling
