Het burgerforum klimaat als satéprikker voor integrale oplossingen

Een actueel maatschappelijk onderwerp is de veranderende verhouding tussen overheid en burgers. Lokaal zien we dit al langer, maar ook nationaal groeit de aandacht hier nu voor. Zo diende Tweede Kamerlid Agnes Mulder van het CDA eind 2020 een motie in met de vraag hoe burgers bij het klimaatbeleid en de uitvoering hiervan kunnen worden betrokken. Hierop heeft het kabinet een onafhankelijke adviescommissie, onder leiding van voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer, gevraagd hier onderzoek naar te doen en advies te geven. Een belangrijke uitkomst is het voorstel van een burgerforum om onze democratie te versterken. Dit is een representatieve groep burgers die meningen uitwisselt en beleid bedenkt of adviseert over het klimaatvraagstuk.

Deze aanpak over algemene belangen zien we steeds vaker. Zo ontstond in België na een politieke aardverschuiving in de federale verkiezingen in 2010 het burgerinitiatief G1000 als antwoord op de impasse waarin de politiek belandde. Het eerste overleg van gewone burgers over voor hen relevante politieke thema’s vond plaats op 11 november 2011, met als doel ‘verse zuurstof’ te leveren voor de politieke impasse. Hiermee wordt een democratie bevorderd waarin burgers een beleidsbepalende invloed hebben op het bestuur en gelijkheid.

Een ander recent voorbeeld is het initiatief in 2019 van de Franse president Macron. Hier zijn 150 burgers ingeloot om een antwoord te bedenken op de klimaatcrisis. Voor deze aanpak is mede gekozen naar aanleiding van protest van de Gele Hesjesbeweging in 2018 tegen het verhogen van de accijnzen op diesel en benzine en het onder druk staan van voldoende inkomen voor levensonderhoud. Later kwam er ook protest tegen de hoge belastingen en het bredere beleid van de regering Macron. In deze periode raakten meer dan 2.500 betogers en voorbijgangers gewond, waarop Amnesty vroeg om een onderzoek naar politiegeweld. Niet iets om na te streven, denkend aan recente protesten in Nederland van boeren tegen de stikstofaanpak of van bezorgde burgers tegen datacentra en windmolens, zoals recent op IJburg. Het advies voor een Burgerforum Klimaat komt dus op het juiste moment.

De klimaatopgave raakt aan verschillende andere grote ruimtelijke opgaven. Hoe kan het Rijk dit naast het betrekken van burgers het beste oppakken? In een recent opiniestuk op Gebiedsontwikkeling.nu stelt Geurt van Randeraat (directeur SITE) onder meer dat de NOVI acht zogenaamde NOVI-gebieden (waarvan er drie definitief door de minister zijn benoemd) een onduidelijk karakter hebben. Het zouden ‘belangrijke gebieden’ zijn, maar bij lang niet alle locaties speelt de meervoudige problematiek. Van Randeraat vraagt zich af waarom het Rijk niet teruggrijpt naar de uitvoeringskracht en helderheid van de Sleutelprojecten uit de Vierde Nota over de ruimtelijke ordening. "De koppeling van de systematiek van de Sleutelprojecten aan integrale gebiedsopgaven als game changer. Met Rijksregie om te komen tot een integraal ruimtelijk en programmatisch perspectief voor meerdere opgaven en een integrale zak geld."

Een pleidooi dat naadloos aansluit bij het initiatief van de NOVI-alliantie, een brede coalitie van NEPROM, middelgrote gemeenten (G40), VNO-NCW, Staatbosbeheer, de openbaarvervoerwereld en de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) om samen met bestuurders in vijf regio’s te werken aan integrale regionale investeringsagenda’s (RIA’s). Dit voorkomen van een sectorale aanpak geldt net zo goed voor het Burgerforum Klimaat. Het zou zich moeten richten op het aandragen van dwarsverband-oplossingen; niet alleen ruimtelijk maar ook vanuit sociaal perspectief. Hierbij kunnen we leren van het initiatief van Macron. Hij stelde voor het burgerdebat de vraag: “Hoe kunnen we op sociaal rechtvaardige wijze tot 2030 de uitstoot van broeikasgassen met minstens 40 procent verminderen, vergeleken met 1990?”

Ook in Nederland speelt immers de vraag naar sociale rechtvaardigheid. Een belangrijk weten hierbij is dat we als land steeds rijker zijn geworden sinds het eind van de vorige eeuw, maar dat 50 procent van de inwoners deze groei niet terugziet in hun portemonnee. Sinds begin jaren ’90 is Nederland rijker, maar de inkomensongelijkheid is fors toegenomen. Zo krijgt sinds eind vorige eeuw de bovenste 10 procent inwoners een steeds groter deel van wat we met zijn allen verdienen, en de arme 50 procent een steeds kleiner deel (zie ook Scheefgroei in de polder van BNNVARA). Dit heeft naast het veel gehoorde 'vinden van een betaalbare woning' ook effect op de mogelijkheden van een groot aantal burgers om financieel bij te dragen aan de klimaatopgave.

Hoe verder? Het betrekken van burgers bij ruimtelijke vraagstukken is niet nieuw en er zijn al vele (digitale) vormen op wijkniveau. De vraag vandaag is hoe we burgers een bijdrage kunnen laten leveren aan een integrale aanpak van de grote maatschappelijke opgaven waar we voor staan. Laat het Burgerforum Klimaat als verbindende satéprikker bijdragen aan fysieke integrale oplossingen met aandacht voor sociale rechtvaardigheid. Dit is een aanpak die past bij de veel gehoorde oproep aan de nieuwe regering om niet met een dichtgetimmerd regeerakkoord te komen, maar ruimte voor debat te geven aan de Tweede Kamer en in de samenleving. Dit helpt om te werken aan een breed draagvlak voor de aanpak van de klimaatopgave en het slim en sociaal rechtvaardig koppelen van investeringen voor de complexe (en deels botsende) opgaven waar we in ons kleine kikkerlandje voor staan.