Buurtontmoetingspost Michi-Noeki in Groningen, dit zijn de eerste ervaringen

De conceptontwikkeling voor de Michi-Noeki in Groningen, gelegen aan het Wielewaalplein en eind september 2023 geopend, gaat terug op de Who Cares-prijsvraag van het College van Rijksadviseurs. Toenmalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade vroeg meer aandacht voor de relatie tussen architectuur en zorg en schreef daar een ideeënprijsvraag voor uit, met zicht op realisatie. Ontwerpbureau Vollmer+partners haakte aan, zo legt architect Irene Edzes uit: “Ons bureau had al meer ervaring opgebouwd met het thema healing environment en het maken van een omgeving die weldadig is voor mensen. Die opgave speelde bijvoorbeeld bij GGZ-locaties die vaak buiten de stad in het groen zijn gevestigd. Onze vraag was: kunnen we daarbij opgedane kennis ook laten landen in de stad? En toen kwam deze prijsvraag langs, gericht op langer thuis wonende ouderen en de stadswijken die daar nog niet op zijn ingericht.”

Ongemerkt binnenlopen

De gemeente Groningen bleek bereid – als voorwaarde voor deelname aan de prijsvraag – om de realisatie te betalen en een locatie te vinden. “Daarop zijn we ons gaan verdiepen in wat buurtbewoners nodig hebben. De genoemde ouderen, maar net zo goed jongeren die kampen met eenzaamheid in de stad. Ik kwam het Japanse concept Michi-No-Eki tegen; een pleisterplaats waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. We hebben die naam verbasterd om er de aandacht mee te trekken; verder is de uitwerking heel erg geënt op wat we hier in de wijk aantroffen.”

Het concept dat Vollmer+partners indiende bij de prijsvraag en waar zij de tweede prijs mee won, is gericht op het creëren van een netwerk van letterlijk en figuurlijk laagdrempelige ontmoetingsplaatsen in de buurt. “Ze zijn bedoeld om mensen te verleiden weer de straat op te gaan, hun huis uit. Daarom hebben we het gebouwtje echt ontworpen als een verlengstuk van het openbaar gebied. Je moet bijna ongemerkt naar binnen kunnen lopen.”

Edzes, die zichzelf ook bekwaamde in de omgevingspsychologie, benadrukt het kleinschalige karakter van de voorziening: “Langdurige eenzaamheid is een complex vraagstuk. Mensen worden daardoor wantrouwend. Als zij buiten rond een grote picknicktafel allemaal mensen zien zitten, lopen ze al gauw door. Daarom hebben we het bewust ook een “halteplaats” genoemd: mensen kunnen hier even langs gaan, bijvoorbeeld als ze boodschappen gaan doen. Of als ze even naar het toilet moeten. Het is dus nadrukkelijk ook geen druk buurthuis.”

Het is de eenvoudige combinatie van een grote koffietafel met een openbaar toilet en een klein kantoortje die uitnodigend en tegelijkertijd rustgevend werkt. “Uit de eerste ervaringen blijkt dat meerdere generaties er gebruik van maken. Ouderen die even een kop koffie komen drinken maar ook jonge ouders die de baby verschonen op het toilet. Dat multigenerationele is heel waardevol, ook voor de onderlinge ontmoetingen.”

Angst en argwaan

Volgens Edzes zijn we in Nederland vergeten om het publieke domein te bewaken als iets dat echt van iedereen is: “Nu wordt elk nieuw bankje tegengehouden omdat omwonenden voor hangjongeren vrezen. Die geluiden hebben we in Groningen ook wel gehoord, met name over de buitenbank die we hebben gemaakt met oplaadpunten. Daar gaan inderdaad daklozen zitten om hun telefoon even op te laden, maar die mensen waren heel blij met deze voorziening – en dat ze even naar het toilet konden gaan. In die zin krijgen we ook de stad die we zelf met elkaar hebben willen. Als je die stad alleen inricht vanuit angst en argwaan, wordt het er niet leuker op.”

De plek langs de Zaagmuldersweg moest ook in dit geval bevochten worden: “De gemeente was bereid een aantal openbare parkeerplaatsen op te offeren. Maar daar maakte de aangrenzende supermarkt bezwaar tegen, het kwam bijna tot een rechtszaak – terwijl het gewoon openbaar gebied is. Dan merk je hoeveel claims er op die stedelijke openbare ruimte rusten.”

Dat er tussen de prijsvraag uit 2017 en de oplevering in 2023 nog zes jaar verstreken, had met een serie van hindernissen te maken. Eerst moest de gemeente Groningen geld organiseren (dat uiteindelijk uit een Regiodeal kon worden gehaald) en daarna volgde de coronaperiode. “Dat laatste had achteraf gezien ook weer voordelen: daardoor werd duidelijk dat veel mensen heel graag iets als vrijwilliger in de eigen buurt wilden doen. Bij de werving van vrijwilligers om de halteplaats te bemensen kon daarop worden aangehaakt.”

Daarmee komen we bij Miranda Dontje, die werkt als projectleider Oosterparkwijk bij Werkpro. Deze organisatie creëert en onderhoudt arbeidsplaatsen om mensen in een beschermde werkomgeving de ruimte te geven zich weer verder te ontwikkelen. Dontje dacht vanaf het begin mee met de ontwikkeling van de Michi-Noeki, in de rol van kwartiermaker. “Ik ken de Oosterparkwijk heel goed en heb onder meer tien jaar het oude buurtcentrum aangestuurd. Dat moest gesloopt (het nieuwe is inmiddels geopend in een voormalige school, red.) en toen kwam dit concept op ons pad.”

Sociale meerwaarde

Na de lange aanlooptijd kon de Michi-Noeki op 23 september 2023 de deuren openen en acht vrijwilligers uit de buurt namen het dagelijks beheer op zich. “Daar zit mijn rol: bewoners zelf eigenaarschap en zeggenschap geven over hun omgeving. In duo’s draaien ze diensten van vierenhalf uur en inmiddels zitten we al op een kleine twintig vrijwilligers die meedoen, met heel verschillende achtergronden.”

De vooraf gehoopte sociale meerwaarde blijkt in de praktijk, aldus Dontje: “Kwetsbare bewoners durven inderdaad binnen te komen. Het zijn mensen die weinig uit huis komen en bijvoorbeeld niet op een druk terras in de binnenstad gaan zitten. Ze hebben echter wel behoefte aan aanspraak dichtbij huis. Op deze plek, waar ze ontvangen worden door twee vriendelijke medebuurtbewoners, lukt dat wel. De vrijwilligers maken de bewoners wegwijs in de wijk en delen veelvuldig wat er allemaal te doen is.” Het gaat zeker niet over honderden bezoekers per dag maar dat hoeft ook niet: “Als het maar betekenis heeft voor de mensen. Het afgelopen jaar hebben we mooie verhalen kunnen optekenen. Liefdes die hier zijn opgebloeid, een dame met PTSS durft weer haar huis uit – dat is mooi om te zien.”

Resteert natuurlijk de vraag: hoe nu verder? In het oorspronkelijke concept van Vollmer+ partners werd van meerdere buurthalteplaatsen uitgegaan, die met ‘zilverdraden’ zouden worden verbonden: goed toegankelijke buurtwegen met een zorgvuldig (her)ingerichte openbare ruimte, waardoor het aantrekkelijk wordt een ommetje door de wijk te maken. En waardoor iedere bewoner binnen 400 meter een ontmoetingsplek zou kunnen vinden. Gaat de gemeente Groningen hier werk van maken, vragen we aan gebiedssecretaris Oude Wijken Robert Bleeker.

Met het gebiedsteam bedient hij zeven oude wijken rondom het centrum van Groningen, waaronder de Oosterparkwijk. “Het gebiedsgerichte werken draait in onze gemeente vanaf 2015. Met in de spil een gebiedsmanager en een secretaris die per opgave een team samenstellen. In het gebiedsteam zitten medewerkers uit de verschillende directies. Zo kunnen we snel schakelen en zijn we vooral ook het gezicht van de gemeente in de wijken.”

Twee kanten

Bleeker reconstrueert dat de toenmalige Stadsbouwmeester van Groningen Jeroen de Willigen de gemeente aanmeldde bij de Who Cares-prijsvraag. “Het paste in onze ambitie om met de Oosterparkwijk aan de slag te gaan. Deze wijk heeft te maken met vergrijzing en een woningvoorraad en woonomgeving die daar onvoldoende op aansluiten. Hoe kunnen we die match beter maken? Niet voor niets is de wijk ook opgenomen in het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. Het mooie van het Michi-Noeki concept is dat het mes aan twee kanten snijdt. Mensen van jong tot oud stappen binnen en tegelijkertijd worden de vrijwilligers uit de buurt weer ‘geactiveerd’ en op termijn wellicht zelfs toegeleid naar betaald werk, waar mogelijk.”

Gevraagd naar het verdere uitrollen van het concept geeft Bleeker aan dat de Rijksuniversiteit Groningen eerst een onderzoek gaan doen naar hoe het concept in de wijk functioneert (na een eerste nulmeting van het gebruik in corona-tijd). “Tot dusverre lijkt het heel succesvol maar het is natuurlijk een klus om het te bemensen. Weliswaar is de omvang van 40 vierkante meter beperkt; het vraagt van de gemeente wel een nieuwe investering, om uiteindelijk ook de andere halteplaatsen te realiseren. Dat geldt ook voor de herinrichting van de openbare ruimte om de zilverdraden mee vorm te geven.”

Volhouden

Belangstelling vanuit andere gemeenten is er in ieder geval genoeg, zo ervaart ook Irene Edzes. Ook werd het onlangs genomineerd door de vakjuryprijs van de ZorgSaamWonen Award 2024. “Wij hebben het concept inmiddels gepatenteerd en proberen ook andere gemeenten ervoor te interesseren. In Den Haag hebben we een eerste fase afgerond, een verkenning naar mogelijk interessante locaties. De inzet is om de vervanging van de riolering te gebruiken om tegelijk een aantal halteplaatsen te realiseren. Maar inmiddels is dat een heel dossier geworden; de coalitie heeft geen meerderheid in de raad en er is nog steeds geen klap op gegeven. Maar we houden vol. In onze visie kan dit concept echt van toegevoegde waarde zijn, bijvoorbeeld ook in jaren 70 wijken waar nauwelijks voorzieningen aanwezig zijn.”