Casus Waalfront Nijmegen: geschiedenis vormt gebiedsidentiteit

Waalfront is een oud industriegebied aan de Waal en grenst aan de historische binnenstad van Nijmegen. Sinds de watersnood in 1993 en 1995 worstelt de stad met de rivier en de bescherming van haar kades. Daarom werden stalen damwanden geplaatst die de rivier van de stad scheidden.  Met het overkoepelende rivierproject ‘Nijmegen omarmt de Waal’ is het probleem van de waterveiligheid omgezet naar verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van de stad. Door de transformatie wordt Nijmegen namelijk weer stad aan de rivier. 

Waalfront en de Honigfabriek

Eén van de vijf projecten van ‘Nijmegen omarmt de Waal’ is gebiedsontwikkeling Waalfront, dat plaatsvindt in 6 deelgebieden met elk een eigen karakter en sfeer: Koningsdaal, Fort, Waalkwartier, Dijkkwartier, Haven/Eiland en Handelskade. De gemeente Nijmegen en gebiedsontwikkelaar BPD ondertekenden in 2007 een samenwerkingsovereenkomst om het industrieterrein Waalfront te transformeren tot een woonwijk. De gemeente en gebiedsontwikkelaar hebben beiden 50% aandeel in de gebiedsontwikkeling.

In het hart van het industrieterrein staat de voormalige Honigfabriek, die de gemeente en BPD in 2010 overkochten van Heinz. Omdat de transformatie van Waalfront niet direct uitgevoerd zou worden, besloten de partijen om de fabriek voor minimaal 8 jaar tijdelijk te verhuren tegen een lage huurprijs. Hier zat een duidelijk concept achter: verhuur vond enkel plaats aan beginnende ondernemers die een bijdrage zouden leveren aan de identiteit van het gebied.

De tijdelijke bestemming bleek een verrassend groot succes voor de identiteit van het gebied, waardoor nu de vraag speelt of een deel van de fabriek niet toch moet worden behouden voor deze doelgroep. Anderzijds: ondernemers in de Honigfabriek hebben tot nu toe een voordeel gehad met de lage huur, wat niet eerlijk is voor concurrerende ondernemers. In ieder geval blijven fysieke delen van de Honigfabriek behouden voor opname in het stedenbouwkundig plan. De gemeente Nijmegen heeft bovendien de kans van gebiedsontwikkeling Waalfront aangegrepen om de noodzakelijke verbetering van de waterveiligheid te realiseren.

Foto: Honingcomplex in Nijmegen, door William Moore

Drie tijdlagen

Het gebied in Waalfront heeft drie historische tijdlagen: de Romeinse tijd, de periode van de Middeleeuwse vestingwerken en het industriële tijdperk. De locatie van het Waalfront vormt het historische hart van Nijmegen. Al in het Romeinse Rijk was het gebied een belangrijk stedelijk centrum, onder de naam ‘Ulpia Noviomagus Batavorum’. Grenzend aan de Waal is het gebied jaren later, in het begin van de 19e eeuw, steeds meer getekend door de oprukkende vestingwerken. Tijdens het daaropvolgende industriële tijdperk verschenen er fabriekshallen in het gebied.

De combinatie van deze totaal verschillende functies heeft op onverwachte manieren bijgedragen aan de erfgoedwaarde. Zo is een van de fabriekshallen, het VASIM-gebouw, niet alleen bijzonder vanwege de cultuurhistorische waarde, maar ook omdat dit de plek was waar het water hoog stond nadat het met geweld vanuit de Waal door de nog niet al te hoge dijk was gebroken. De plek waar rond 1820 vestingswerk Fort Krayenhoff is gebouwd, was ook de plek waar een belangrijke Romeinse weg liep.

Hoewel de leidraad voor het ontwerp van Waalfront de industriële historie van het gebied is, zijn ook elementen uit de andere historische lagen meegenomen in het stedenbouwkundige ontwerp. De resten van het fort zijn bijvoorbeeld omgetoverd tot een publiek park.

Publiek-private samenwerking

De gemeente Nijmegen en gebiedsontwikkelaar BPD zijn gelijke aandeelhouders in het Ontwikkelingsbedrijf Waalfront (OBW) en de Honigfabriek. Hiermee is het Waalfront een voorbeeld van een publiek-private samenwerking. Het oprichten van het OBW speelde een belangrijke rol in het creëren van een gezamenlijk doel voor de twee partijen: samenbrengen van het maatschappelijk rendement als hoofdbelang van de gemeente en de bedrijfseconomische aansturing door de gebiedsontwikkelaar. Zo heeft de financiële betrokkenheid van de gemeente Nijmegen na politieke besluitvorming een belangrijke rol gespeeld bij het realiseren van het tijdelijk gebruik van de Honigfabriek.

Het planproces kende veel discussies over de wateropgave, erfgoedwaardes, bouwen langs het spoor en de spoorbrug, de functie van de haven en rivier en landaanwinning. Volgens BPD is het vanzelfsprekend dat in een PPS zulke belangenconflicten tussen partijen ontstaan. De oplossing hierbij: bemiddeling volgens begrip en respect voor de belangen en rollen in deze samenwerkingsrelaties. 

Deze casusbeschrijving is mede tot stand gekomen door een gesprek met Henri Schimmel, ontwikkelingsmanager bij BPD. 

Cover: Luchtfoto Waalfront, door Corné Bastiaans