Chinese lessen voor de Nationale Omgevingsvisie

Na mijn bezoek aan China dit voorjaar en het lezen van het boek ‘De nieuwe keizer’ van Ties Dams, denk ik dat we voor de Nationale Omgevingsvisie iets kunnen leren van de Chinese president Xi Jinping. Niet voor mensenrechten, inspraak of lessen over hoe burgers te betrekken bij ruimtelijke vraagstukken. Maar voor het doorhakken van knopen bij grote maatschappelijke vraagstukken kunnen we iets opsteken van de aanpak in de tweede economie van deze wereld.

Deze maand werd het ontwerp Nationale Omgevingsvisie (NOVI) gelanceerd. Dit geeft een impressie welke belangen op nationaal niveau richting moeten krijgen of geregeld moeten worden via vier prioriteiten:

1. Ruimte maken voor de klimaatverandering en energietransitie
2. De economie van Nederland verduurzamen en ons groeipotentieel behouden
3. Onze steden en regio’s sterker en leefbaarder maken
4. Het landelijk gebied toekomstbestendig ontwikkelen

Om de belangen te wegen en tot keuzes te komen bij deze nationale vraagstukken staan drie uitgangspunten centraal: slimme combinaties maken waar dat mogelijk is, de kenmerken van het gebied centraal stellen, en - misschien wel de meest uitdagende - niet uitstellen of doorschuiven.

Wat zou Jinping ons hiervoor adviseren? Een mooie uitspraak uit De Nieuwe Keizer: “China dient potentiële crisissen kunstmatig te ontmantelen om ze om te buigen tot kansen.”

Verder beschrijft Dams vier principes die herkenbaar zijn vanuit het complexe proces bij gebiedsontwikkeling. Zij kunnen inspiratie geven voor het verder brengen van de Nationale Omgevingsvisie:

1. China’s geschiedenis is de toekomst van de wereld
2. In een multipolaire wereld winnen relaties het van instituties
3. Mercantilisme en macht zijn keerzijden van dezelfde mondiale munt
4. Onder de hemel is de Chinese beschavingsstaat soeverein

1: China’s geschiedenis is de toekomst van de wereld

Wat zijn leerzame historische wetmatigheden? Chinezen leren ook van ons, ze komen naar Nederland om te horen over onze omgang met water, of het nu gaat om de West-Friese omringdijk of de Haarlemmermeerpolder. Dit zijn voorbeelden die na eeuwen van plannenmakerij met een groot aantal arbeiders zijn gerealiseerd om de verwoestende werking van het water aan te pakken. Een recenter voorbeeld met een snellere aanpak is de waterramp in Zeeland, met als resultaat de mondiaal bekende Deltawerken. Les: het komen tot uitvoering vraagt tijd en samenwerking, ook al is de urgentie groot.

Principe 2: In een multipolaire wereld winnen relaties het van instituties

Dit is een les die al concreet tastbaar is. De NOVI-Alliantie (met daarin onder meer Neprom, VNO-NCW, gemeenten, natuurorganisaties en de leerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft) heeft de handen ineengeslagen om tot voorstellen te komen voor de uitvoering van de Nationale Omgevingsvisie. Wat gaan we op regionaal niveau doen, wie gaat dat doen en hoe gaan we dat betalen? Iedere regio heeft een eigen netwerk met partijen die verkennen welke relaties de komende jaren tot een sprong voorwaarts kunnen leiden. De Noord-kop rond Heerhugowaard zoekt samenwerking in de regio, maar ook met de Metropoolregio Amsterdam. Het Rijk, de provincie Zuid-Holland en gemeenten lanceerden de Woondeal Zuidelijke Randstad om de bouw van nieuwe woningen te versnellen.

Principe 3: Mercantilisme en macht zijn keerzijden van dezelfde mondiale munt

Ook binnen gebiedsontwikkeling zien we het zoeken naar win-winsituaties, het delen van lusten en lasten. Volgens Frank ten Have, expert in de financiën van gebiedsontwikkeling, zijn de belangrijkste lessen: vertrouwen tussen (publieke en private) partijen vraagt tijd, kies een passende samenwerking met een optimale taak- en risicoverdeling, en zoek een gemeenschappelijk belang met behoud van eigen identiteit. Maar vergeet niet dat binnenstedelijke transformaties het niet redden zonder publieke steun of een revolverend fonds.

Principe 4: Onder de hemel is de Chinese beschavingsstaat soeverein

We zien in China een machtige keizer die inzet op het beïnvloeden van interne zaken van andere landen: relatiemanagement met afspraken 1 op 1. Hoe zit dat bij de ruimtelijke ordening in ons land? Waar Nederland tot 2010 een ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer had, zijn de grote ruimtelijke opgaven nu ondergebracht bij diverse ministeries. Wonen, wijken, integratie en de Rijksgebouwendienst vallen onder het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK). Dit ministerie zit nu ook aan het stuur voor de Nationale Omgevingsvisie.  Maar verwacht vanuit BZK geen eindnota zoals in het verleden gebruikelijk. Wat we zien, is een proces van interactie met regionale allianties. Zo is het voor de Nationale Omgevingsvisie soms nodig dat urgente vraagstukken op regionaal (overstijgend) niveau beïnvloed worden via sturing, besluitvorming en financiële middelen, want anders komen zij niet verder. Voor sommige vraagstukken past het relatiemanagement van Jinping dus uitstekend.

Cover: Photo by Freeman Zhou on Unsplash