De Blauwestad in Groningen: veel potentie maar nog weinig karakter

Voor de Blauwestad hebben typisch Groningse uitgestrekte graanvelden plaats gemaakt voor 350 hectare natuurgebied en een plas van 800 hectare. Luxe woningen aan het water zouden het gebied nieuw elan geven. Vijftien jaar nadat toenmalig koningin Beatrix de kraan open zette kan de balans worden opgemaakt. Is de Blauwestad het villaparadijs van het hoge noorden geworden, de gedroomde oase van rust en ruimte voor yuppen en pensionado’s uit de Randstad? Of is er weinig over van de torenhoge ambities van de provincie Groningen? 

Waar nu de Blauwestad te vinden is, is eeuwenlang gedomineerd door akkerland. De streek Oldambt heeft daarom de bijnaam ‘de graanrepubliek van Nederland’ gekregen, voor menigeen bekend door het gelauwerde boek van Frank Westerman. Maar in de jaren tachtig heeft de streek het zwaar, de jeugd trekt weg, boeren kunnen geen opvolgers vinden en de werkloosheid is hoog. Daar moet verandering in komen vinden Wim Haaksen (gemeenteraadslid van Scheemda) en Jan Timmer (architect). Zij komen met het idee om het gebied te transformeren en voor nieuwe doelgroepen aantrekkelijk te maken met het Oldambtmeer als drager van de gebiedsontwikkeling. Samen met de provincie ontstaat het plan eind jaren tachtig, maar zoals dat vaak gaat bij gebiedsontwikkeling, duurt het nog 15 jaar voordat dit plan werkelijkheid wordt.

In 2004 starten de eerste graafwerkzaamheden voor het meer. Graanvelden die eeuwenlang door Groningse boeren zijn bewerkt, worden verruild voor het Oldambtmeer dat een nieuwe toekomst in moet luiden. In 2005 zet toenmalig koningin Beatrix de kraan open. Het meer dat in totaal een oppervlakte van zo’n 800 hectare heeft, zal de basis zijn voor hét nieuwe luxe woongebied van het Noorden. 

Trekken aan een dood paard?

Het is Provincie Groningen die eind jaren tachtig het project gaat trekken. Maar al snel wordt de stuurgroep Leefbaar Oldambt gevormd, waarin niet alleen de provincie, maar ook de gemeenten Winschoten, Scheemda en Reinderland (sinds 2010 samengevoegd tot gemeente Oldambt) deelnemen en die samen de eerste stappen zetten. Ook raakt midden jaren negentig de eerste private partijen betrokken bij de ontwikkelingen van de Blauwestad. Ballast Nedam Bouw Noord, Geveke Ontwikkeling en BAM Vastgoed sluiten samen met de publieke partijen een overeenkomst, en de concrete uitvoering van het plan komt langzamerhand in zicht.

In 2005 zijn de initiatiefnemers nog ambitieus: er moeten liefst 2000 villa’s komen in de Blauwestad. De verwachting is dat mensen uit de Randstad, zowel yuppen als pensionado’s, de volle en dure steden maar wat graag willen verruilen voor ruimte en rust in Groningen. Maar als al snel blijkt dat de interesse zeer beperkt is, de komst van de Ranstedelingen uitblijft en de kavels waar bewoners hun eigen huis kunnen (laten) bouwen leeg blijven, heeft de provincie Groningen als medeontwikkelaar van het gebied al bijna 60 miljoen euro verlies geleden.

De PPS eindigt in een blamage. In het begin wordt te rigide vastgehouden aan het beeldkwaliteitsplan, vervolgens gooit de malaise op de woningmarkt roet in het eten en het project heeft steevast te maken met een niet al te positieve beeldvorming in de media. Ballast Nedam en BAM besluiten eind 2007 om uit de samenwerking te stappen, omdat de financiële risico’s te groot worden. En in 2009 besluiten de provincie en gemeente ook de samenwerking met Geveke te beëindigen, mede omdat de doelstelling van 150 woningen per jaar niet gehaald wordt.

Het is dan ook duidelijk dat er iets moet veranderen: het oorspronkelijke concept wordt losgelaten. De villa’s (die tussen de 6 en 8 ton moeten kosten) worden ingeruild voor instapklare woningen, zowel rijtjeshuizen als vrijstaande woningen, die met een vraagprijs tussen de 150.000 en 300.000 euro voor een grotere groep mensen betaalbaar zijn. 

Hoewel gemeenten uit de regio vrezen dat woningen in een goedkoper segment alleen maar tot leegstand zal leiden, lijkt het aanboren van een andere doelgroep aan te slaan. Dat is een opvallende ontwikkeling in krimpgebied Oost-Groningen. In het eerste jaar worden 65 kavels verkocht. Ten opzichte van de 185 kavels die tussen 2005 en 2015 zijn verkocht is dat een flinke vooruitgang. Inmiddels bouwt Geveke ook weer in de Blauwestad, en heeft deze ontwikkelaar voor het Havenkwartier toestemming gekregen om 95 woningen te bouwen.

Toch is het tot op de dag van vandaag allemaal nog niet zo rooskleurig. De provincie, die 90 procent van de kosten droeg, heeft de grondexploitatie al drie keer moeten bijstellen. Het verlies is in 2017 opgelopen naar bijna 75 miljoen euro en nog steeds moet ongeveer de helft van de kavels verkocht worden. Vanaf 2010 al wordt ingezet op het bebouwen van slechts 30 kavels per jaar, wat de looptijd van de gebiedsontwikkeling met zo’n 35 jaar verlengt. De aanvankelijke einddatum van het project was 2016, maar een simpele rekensom laat zien dat Blauwestad niet voor 2050 klaar is.

Toch een bezoekje waard

Vroeger als kind reden mijn broertje en ik af en toe met mijn ouders door dit gebied, ik herinner mij de vergezichten over de uitgestrekte akkerbouwvelden nog heel goed. De rust, de ruimte, het was er allemaal. Inmiddels zijn we meer dan 15 jaar verder en is er behoorlijk wat veranderd. Bij de Blauwestad hebben de akkervelden plaatsgemaakt voor een grote waterplas die zich leent voor een aantrekkelijk woon- en recreatiegebied. De rust en ruimte is er nog steeds, net als de potentie om hier een mooie woonomgeving van te maken. Het is jammer dat de ontwikkeling zo moeizaam op gang is gekomen. Aan het karaktervolle Groningse landschap ligt het in ieder geval niet, maar misschien is dat wel wat de nieuwe nederzetting ontbeert: samenhang en karakter. Dat te veel kavels nog onbebouwd zijn, versterkt die gedachte alleen maar.

De aantrekkingskracht van dit gebied voor Randstedelingen is niet zo groot, maar waarom? Misschien is Groningen toch net iets te ver weg en een iets te grote stap uit de comfortzone van de Randstad. Is men gewend geraakt aan het gigantische aanbod aan voorzieningen zoals de vele cafés, restaurants en musea, maar ook de goede bereikbaarheid in de Randstad? Of vindt men Groningers in het westen te nuchter? Zeker weten doe ik het niet en de exacte reden zal waarschijnlijk ook niet boven tafel komen.

De Blauwestad mag dan vooralsnog geen groot succes zijn, het is wel de moeite waard te gaan kijken als je in de buurt bent. Het gebied leent zich, zeker met mooi zomerweer, goed voor een dagje weg. Huur een bootje en ontdek het prachtige natuurgebied vanaf het water. Meer aan in een van de haventjes voor een kopje koffie of een hapje eten. Of geniet op een van de kleine aangelegde strandjes van de zon. 

Het villaparadijs is er wellicht niet gekomen, de ambities van de provincie bleken een maatje te groot, maar desondanks is de Blauwestad een gebiedsontwikkeling die naar mijn mening de potentie heeft om uit te groeien tot een mooi en geslaagd stukje Groningen. De rust en de ruimte zijn er, nu nog de reuring, sfeer en een duidelijk identiteit. Ik kan niet wachten totdat het 2051 is!