De blik van de jeugd: luisteren naar kinderen en jongeren maakt een betere leefomgeving

In 2019 maakt de gemeente Rotterdam plannen om meer groen aan de wijk Bloemhof toe te voegen. De bewoners van deze wijk wandelen in vergelijking met hun stadgenoten veel minder en de gemeente hoopt door het creëren van nieuw groen en het verbinden van nieuwe en oude groenstructuren de inwoners in beweging te krijgen.

Meer te voet

De stad maakt zich zorgen over de mogelijke gevolgen voor de gezondheid en realiseert zich: gebiedsontwikkelaars hebben de mogelijkheid om wandelen en daarmee de gezondheid en het geluk van de bewoners te stimuleren. Maar, zeggen Canadese onderzoekers van het bureau Happy Cities, het vermogen van mensen om te voet te gaan wordt niet beïnvloed door het ontwerp van de openbare ruimte, maar ook door zaken als leeftijd, inkomen, geslacht en afkomst.

Rechtstreeks vragen

Wat weerhoudt de bewoners van Bloemhof ervan om te wandelen? De gemeente Rotterdam weet het antwoord niet zeker en schakelt Happy Cities en het Rotterdamse Humankind in om te helpen zoeken naar het antwoord. De gemeente heeft veel moeite om de inwoners van Bloemhof, waar veel huishoudens met een laag inkomen en immigranten met een niet-Westerse achtergrond wonen, te bereiken. Om deze kloof te overbruggen, verblijven de onderzoekers enkele weken in de wijk om relaties op te bouwen.

De focus in het onderzoek ligt in het bijzonder op de jongeren in de wijk. Zij brengen veel tijd door in de openbare ruimte, maar het lukt de gemeente niet om hen te bereiken en om hun mening te vragen. Daarom is het doel van de onderzoekers de jongeren te leren kennen zodat ze rechtstreeks kunnen vragen wat ze denken over wandelen, het groen en het ontwerp van de openbare ruimte in hun buurt.

Betrokkenheid creëren

Maar, concluderen de medewerkers van Happy Cities in een terugblik, het was niet genoeg om de jongeren alleen maar uit te nodigen voor workshops of ze op straat te bevragen. Ze moesten betrokkenheid creëren. Samen met lokale jongerenorganisaties organiseerden de onderzoekers een fotografieworkshop, zodat de jongeren een vaardigheid leerden waar ze waarde aan hechtten. En tegelijkertijd waren de foto’s de manier om verhalen over hun vrienden en hun buurt te delen en de favoriete plekken in de openbare ruimte vast te leggen.

De professionals ontdekten dat de jongeren niet echt geïnteresseerd waren in de nieuwe parken die de gemeente van plan was aan te leggen. Ze wilden geen nieuw groen, maar een binnenruimte waar ze met hun vrienden konden rondhangen. De onderzoekers zagen dat de jongeren zich onveilig voelden in de openbare ruimte omdat buurtbewoners vaak de politie belden als ze groepen tieners buiten zagen hangen.

Basis voor dialoog

Het doel van het onderzoek van Happy Cities was om te kijken hoe het ontwerp van onze steden de menselijke gezondheid en geluk kan maken of breken. Het gaat volgens de Canadezen niet alleen om het fysieke ontwerp. Het betrekken van mensen (in dit geval de jongeren) bij ontwerp- en planningsprocessen is net zo belangrijk. Zij maken dagelijks gebruik van de openbare ruimte en andere voorzieningen in de buurt. En zij weten hoe het voelt om een bepaalde ruimte te ervaren als een persoon van een bepaalde leeftijd, geslacht of culturele achtergrond.

“Het is onwaarschijnlijk dat veel van deze ‘experts’ komen opdagen bij een typisch participatie-evenement (welk kind wil een saaie openbare bijeenkomst bijwonen?), maar we mogen ze niet buiten beschouwing laten”, is de conclusie van de onderzoekers. “We moeten creatieve manieren vinden om alle moeilijk bereikbare leden van de gemeenschap op een zinvolle manier te betrekken.”

Uiteindelijk luisterde Rotterdam naar de jonge experts. In plaats van het groen aan te leggen zoals gepland – een resultaat dat nog meer wantrouwen en desillusie richting de lokale overheid zou hebben veroorzaakt bij de bewoners – werkte de stad samen met de verschillende groepen uit de wijk om een binnenruimte veilig te stellen die voldeed aan de behoeften van de Bloemhof-gemeenschap. “Samenwerken met buurtbewoners leidde uiteindelijk tot een betere oplossing, terwijl tegelijkertijd een basis werd gelegd voor toekomstige dialoog rond de openbare ruimte in Bloemhof.”

Nieuwe drempels

De tweede casus speelt zich af in het Canadese New Westminster, een stad in de buurt van Vancouver. Chloe Carlson, een 12-jarige scholier van de Glenbrook Middle School, vindt dat de straat buiten haar school niet veilig is voor kinderen die naar school lopen en fietsen. Met de hulp van haar vader schrijft ze een brief met daarin haar zorgen naar het stadsbestuur. “Auto’s gaan niet opzij voor ons als wij op onze fietsen rijden”, schrijft Chloe. “Wij moeten afstappen omdat we ons onveilig voelen.”

De brief zorgt ervoor dat er gesprekken ontstaan tussen leerlingen, ouders, docenten en ambtenaren over hoe de straat veiliger kan worden gemaakt. Om ervoor te zorgen dat iedereen de definitieve ontwerpoplossing zou steunen als de straat zou worden heringericht, wilde Happy Cities dat de mening van de leerlingen doorslaggevend zou zijn. Zij zijn tenslotte de primaire gebruikers van de straat. Met de hulp van de tekendocent van de school en enkele lokale mobiliteitsbedrijven, organiseerden de onderzoekers een wedstrijd voor leerlingen van de school om nieuwe stoepranden te ontwerpen om het verkeer op straat te vertragen. Amerikaanse onderzoekers hadden namelijk eerder al ontdekt dat het schilderen van de straat ervoor zorgt dat auto’s langzamer gaan rijden en de straten zo veiliger worden.

Gezamenlijk proces

Uiteindelijk schilderden de leerlingen met elkaar de winnende patronen op de straten. Zo leerden ze volgens Happy Cities dat het leuk kan zijn om hun gemeenschap vorm te geven en dat hun stem ertoe deed. Net zo belangrijk was dat de ambtenaren en het schoolpersoneel leerden om jongeren te vertrouwen: zij kunnen prima zelf het voortouw te nemen in een belangrijke kwestie rondom de verkeersveiligheid en het welzijn van de jongeren. Het hele proces zorgde voor vertrouwen tussen jongeren en de lokale overheid, terwijl jongeren werden uitgerust met instrumenten om een duurzamere en rechtvaardigere toekomst vorm te geven.

In plaats van feedback van jongeren op de inrichting van de openbare ruimte af te wijzen, namen de stad en de school de input serieus en ondersteunden ze de ideeën. Door dit gezamenlijke, door jongeren aangestuurde proces, hielpen de nieuwe stoepranden niet alleen om het verkeer te vertragen. Ze zorgden ook voor een gevoel van trots en verbondenheid, waardoor meer zorg voor gemeenschappelijke ruimtes werd aangemoedigd. Voor de onderzoekers van Happy Cities het bewijs dat luisteren misschien wel de krachtigste tool is in de gereedschapskist van planners en ontwerpers.