De computer helpt steeds beter bij het ontwerpen van de stad

Nee, concluderen de Turkse wetenschappers Olgu Çalışkan en Yavuz Baver Barut in hun onderzoek, de computer kan niet de rol overnemen van de professionals die wereldwijd werken aan een gezonde uitbreiding van de stedelijke gebieden. Maar volgens het tweetal kan zogenoemd ‘parametrisch ontwerpen’ wel een aanvulling zijn op de “statische, top-down methodologie binnen de stedenbouw die niet in staat is om de toenemende krachten van de hedendaagse stedenbouw te beheersen.” Parametrisch ontwerpen wordt in gebiedsontwikkeling al gebruikt, Çalışkan en Baver Barut onderzochten in hun artikel de toepasbaarheid van deze manier van ontwerpen voor de samenhang binnen steden.

Eenheid creëren

In het onderzoek, dat vorige maand verscheen in Journal of Urban Design, verkennen de wetenschappers de methode waarmee geleidelijke stedelijke ontwikkeling kan worden gemodelleerd zodat de verschillende stadsdelen zowel een eigen identiteit hebben als onderling op elkaar zijn aangepast en eenheid uitstralen. De computer moet niet alleen voor samenhang in het stedelijk weefsel van de stadsuitbreiding zorgen, maar voorkomt ook dat er te grote verschillen ontstaan tussen de oude en de nieuwe stad. Daarbij kunnen stakeholders via het model tegelijkertijd aan de ontwikkeling van de stad werken, zonder dat ze op elkaar moeten wachten.

Wereldwijd slagen gebiedsontwikkelaars er volgens de onderzoekers regelmatig niet in om stedelijke uitbreiding in goede banen te leiden. In Afrikaanse steden lukt het niet om de ruimtelijke kwaliteit in de buitenwijken te behouden. In Latijns-Amerika verdwijnt bij stedelijke uitbreiding de samenhang, terwijl er in landen als China en Turkije door groei van de stad vooral dezelfde, monotone wijken ontstaan. Ook het ontbreken van duidelijke wettelijke kaders, vaak gecombineerd met een gebrek aan daadkracht van de (lokale) overheid, is een factor. Deze combinatie zorgt in Amerikaanse steden voor onsamenhangende stedelijke uitbreiding.

Stap voor stap

Parametrisch ontwerpen op stadsniveau gaat uit van vier indicatoren die voor de structuur van de stad zorgen: het stratenpatroon, de omvang van de bouwblokken, de grootte van de bouwplots en de uiterlijke kenmerken van de gebouwen (bijvoorbeeld de hoogte en de omvang). Met deze vier indicatoren zorgt het model ervoor dat er tegelijkertijd diversiteit, coherentie en continuïteit ontstaat in vergelijking met de omliggende wijken.

De wetenschappers gebruiken hun model om een gebied van 150 hectare in de Turkse stad Istanbul te ontwerpen. De metropool verandert in vergelijking met andere steden in het land “snel en ongecoördineerd”. In het gebied, dat tussen twee belangrijke verkeersaders ligt, zijn ontwikkelaars op dit moment bezig de verschillende delen stap voor stap te ontwikkelen.

Raamwerk

De basis van het model is een raamwerk waarbinnen de computer uiteindelijk aan het werk. De basis van dit raamwerk is het selecteren en tekenen van de ruggengraat van de wijk. Deze centrale lijn verbindt niet alleen alle delen van de wijk, maar zorgt direct ook al voor een idee van ruimtelijke continuïteit. Daarna wordt per buurt een centraal punt, een brandpunt, geselecteerd dat bijvoorbeeld qua dichtheid en hoogte van de gebouwen als basis voor de rest van de buurt dient.

Het tekenen van overgangsgebieden in de wijk is het laatste onderdeel van het raamwerk. Interne overgangsgebieden zijn de plekken waar de verschillende buurten bij elkaar komen, externe overgangsgebieden zijn de grenzen met de omliggende buurten. Als het raamwerk is bepaald, kan de computer aan de hand van de vier indicatoren de rest van het gebied ontwerpen. Daarbij is de visie van de onderzoekers dat gelijke aandacht voor zowel de stedelijke compositie als voor de structuur van de stad noodzakelijk is om tot een goed ontwerp te komen.

Los van elkaar én in samenhang

De resultaten van het onderzoek laten zien dat het model niet al het werk van de gebiedsontwikkelaars in Istanbul kan overnemen. Maar, zeggen de wetenschappers, het model kan wel een hele waardevolle toevoeging zijn. Doordat professionals heel makkelijk een van de indicatoren kunnen aanpassen, kan voor elke verandering in het ontwerp meteen gekeken worden wat de gevolgen zijn voor de samenhang in het gebied. Veranderingen kunnen zo bottom-up in het gebied worden aangebracht.

In de praktijk van gebiedsontwikkeling betekent dit dat niet langer de strikte werkwijze van een “statisch, top-down gericht” masterplan hoeft te worden gevolgd. Individuele ontwikkelaars en ontwerpteams, die afzonderlijk van elkaar bezig zijn met een deel van de wijk, kunnen door het model te gebruiken direct controleren wat de gevolgen van hun ideeën zijn voor de eenheid, continuïteit en diversiteit binnen het hele gebied. Het model biedt een open platform waarbinnen de stakeholders in het ontwikkelproces kunnen overleggen en onderhandelen.

De casus in Istanbul bewijst dat parametrisch ontwerpen op stadsniveau een aanvulling is op de huidige modellen. Juist omdat het model niet van bovenaf de stad opnieuw ontwerpt, maar door het raamwerk als een hulpmiddel kan worden gezien waarmee de afzonderlijke ontwikkelingen in een wijk, en tussen verschillende delen van de stad, kunnen worden gecontroleerd en gecoördineerd. De structuur van het te ontwikkelen gebied staat niet vooraf al vast, maar kan door alle betrokken partijen los van elkaar én in samenhang worden opgesteld.