Hoe binnensteden vitaal blijven tijdens de coronacrisis

• Bedrijvigheid in de stad – Een aantal specifieke sectoren wordt sterk geraakt, waaronder ‘cultuur, sport en recreatie’, ‘detailhandel non-food', ‘horeca’ en ‘verhuur en overige zakelijke diensten’. Zzp’ers en het mkb worden harder geraakt dan het grootbedrijf. De ruimtelijke capaciteit van winkelstraten daalt, maar over de omvang van die dalingen zijn de ramingen niet eenduidig. 
• Ondernemen in de stad – Investeringen en productiviteitsontwikkeling staan onder druk, en daarmee het toekomstig verdienvermogen. Er gaat ondernemerschap verloren, maar de disruptie geeft tegelijkertijd kansen voor nieuw ondernemerschap. Denk in het geval van de binnenstad aan internetverkoop en bezorgdiensten. Kortere ketens staan in de belangstelling, maar blijven complex.
• Maatschappelijke dynamiek in de stad – Sinds de coronacrisis zijn er allerlei maatschappelijke initiatieven ontstaan. Ook lijkt de situatie een versnellend effect te hebben gehad op samenwerkingen tussen overheden, bedrijven en burgers. Er zijn aanwijzingen dat de sociale cohesie op de korte termijn toeneemt, maar op de (middel)lange termijn mogelijk juist af.
• Woon- en werkruimte in de stad – Van een ‘trek uit de stad’ is tot nog toe geen sprake. De coronacrisis heeft een productieafname van woningen tot gevolg voor in elk geval 2020 en 2021. Het stedelijke vestigingsklimaat voor bedrijven kan verminderen, door afnemende agglomeratievoordelen. De verzorgende dienstverlening – consumer city ofwel de horecaïsering van de binnenstad stokt, in elk geval op korte termijn.
• Recreëren in de stad – De crisis betekent een grote aanslag op de middenstand in onder meer de binnensteden. Als horeca en winkeliers wegvallen, leidt dat tot een economische verschraling en een fysieke kaalslag in de binnensteden. De trend van meer leegstand en afnemende winkelmeters zal door de coronacrisis alleen maar versneld worden. De effecten op de toeristische sector zijn zeer divers en afhankelijk van het type dienstverlening en ligging. Het belang van nabije, toegankelijke en groene openbare ruimte (tevens coronaproof) in de verdichtende stad neemt toe, net als een goede wandel- en fietsinfrastructuur.

• Functiemenging of ‘blurring’. Door functiemenging ofwel blurring mogelijk te maken, wordt de diversificatie van de binnenstadseconomie gestimuleerd en krijgen ondernemers met nieuwe businessmodellen kansen. Het vergroot, kortom, de adaptiviteit én aantrekkelijkheid van de binnenstad en sluit aan bij een wereldwijde trend (zie bijvoorbeeld de  Metro Mix van het College van Rijksadviseurs). Als werken op locaties als leegstaande winkelpanden, pakhuizen, garages, parkeerplinten, hoekwoningen wordt toegestaan, geeft dat meer mogelijkheden voor werk- en broedplaatsfuncties in de binnenstad. Functiemenging kan zowel op gebouw-, straat- als buurtniveau van meerwaarde zijn. Het is belangrijk om voor elke context te onderzoeken op welk niveau menging wenselijk is.
• Benut de volle daglengte. Door in de binnensteden verschillende functies op elkaar aan te laten sluiten, zoals de sluitingstijd van dagwinkels en de openingstijden van de horeca (als deze weer open mag), wordt de aantrekkelijkheid van de binnenstad vergroot. In het project Avondstad onderzochten vier steden met Platform31 hoe je binnensteden ook in de avonduren kunt benutten. Een van de inzichten was dat als een binnenstadstraat minimaal twee functies heeft, mensen op verschillende tijdstippen de deur uitgaan en de leefbaarheid toeneemt.
• Stimuleer sociaal ondernemerschap, maatschappelijke initiatieven en samenwerkingen. Door allerlei vormen van sociaal ondernemerschap mogelijk te maken, kan ontmoeting in binnensteden en buurtcentra bevorderd worden. Denk aan buurtbedrijven en (nieuwe) ambachten, buurthuizen, kamers en huizen van de wijk, administratiecafés, nieuwe generatie bibliotheekfilialen, lotgenotengroepen en sociale marktplaatsen. Het laatste heeft ook een positief effect op de doelstellingen in het sociaal domein, zoals het bevorderen van sociale cohesie. Burger- en buurtinitiatieven gelden in de rampenpsychologie als belangrijke ‘schokdempers’ bij de overgang van de (eerdergenoemde) ‘honeymoonfase’ waarin mensen zich doorgaans van hun beste kant laten zien, naar de desillusiefase, waarin het wantrouwen en de depressie toenemen.
• Anticyclisch investeren in transformatie. De aantrekkelijkheid van de binnenstad kan vergroot worden door anticyclisch te investeren in het (duurzaam) transformeren van leegstaande winkelpanden of kantoren naar woningen. Leegstand en de noodzaak tot een compacter stadscentrum zijn binnenstedelijke trends die zich al ver vóór de coronacrisis manifesteerden, net als het pleidooi voor meer functiemenging. Naast het transformeren van winkels naar woonruimte, kan worden ingezet op het toevoegen van kleinschalige kantoorruimtes, bibliotheken en medische voorzieningen, zodat de binnenstad nog meer een ontmoetingsplek wordt.
• Investeer in een groene, aantrekkelijke en hoogwaardige openbare ruimte. Dat de binnenstad verschuift van place to buy naar place to be is al lang merkbaar en wordt door de coronacrisis versterkt. Een binnenstad als place to be together in en na coronatijd, stelt eisen aan de openbare ruimte. Een aantrekkelijke, groene, schone, hele en veilige openbare ruimte is al bewezen van positieve invloed op de leefbaarheid en klimaatbestendigheid van de stad. Dat vraagt om het creëren, beheren en onderhouden van stadsparken, groene pleinen, leefstraten, brede trottoirs, autoluwe straten en fietspaden, met oog voor hittebestendigheid en waterberging.
• Experimenteer met tijdelijke inrichtingsmaatregelen. Realiseer de plannen voor een betere openbare ruimte snel, desnoods op tijdelijke basis. Monitor de gevolgen van veranderingen en communiceer de resultaten. Dit kan bijvoorbeeld door met plantenbakken een doorgaande straat te versmallen, door een straat voor autoverkeer af te sluiten, door een straat groen te verven, door fietsers voorrang te geven, door een kiosk tijdelijk een vergunning te geven, én door tegels weg te halen van versteende buurtpleinen. 
• Creatief ondernemerschap stimuleren. Voor de binnenstad geldt dat het van belang is om de ruimte te geven om creatief te ondernemen. Waar kan een ondernemer klanten mee trekken? Welke meerwaarde kan een ondernemer de klant geven ten opzichte van online aankopen doen? Stimuleer dit als overheid en kijk ook waar je de ondernemer (financiële) ruimte kan geven door bijvoorbeeld (tijdelijk) flexibel om te gaan met wet- en regelgeving of door het heffen van belastingen op te schorten. Ondersteun ondernemers die als gevolg van de coronacrisis in de problemen komen door te helpen bij het opstellen van een nieuw businessmodel dat aansluit bij de nieuwe situatie én van toegevoegde waarde is voor de aantrekkelijke binnenstad. Zorg tot slot voor meer capaciteit in de ondernemersdienstverlening en check regelmatig dat regels voor ondernemers werkbaar zijn en niet tegenstrijdig.

Project: De binnenstadsbezoeker centraal

De impact van de coronacrisis op winkelgebieden is groot. Juist nu is het van belang om na te denken over de aantrekkelijkheid van de winkelstraat. Hoe kunnen de inrichting en functiemix daaraan bijdragen? Hoe bestrijden we leegstand en hoe kunt u een optimaal gebruik van de straat stimuleren? Houden deze vragen u bezig en wilt u hier op korte termijn mee aan de slag? Meld u dan aan voor het project ‘De binnenstadsbezoeker centraal’. In dit project nemen Platform31, RuimteVerhaal en Roots Beleidsadvies uw straat onder de loep.

• Meer informatie en aanmelden

Dit artikel verscheen eerder op platform31.nl