De glazen bol van 2023 met opnieuw een glansrol voor fixer Remkes

Januari

Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) wordt bedolven onder aanvragen van woningcorporaties voor de bouw van flexwoningen. In december vorig jaar heeft het RVB 2.000 van deze tijdelijke woningen op voorraad ingekocht na een globale inventariserende ronde langs de corporaties. Nu de bestelling bij de leveranciers is geplaatst, willen veel meer corporaties gebruik maken van deze groot-inkoop-dienst van het RVB. Het grote voordeel voor die corporaties: ze lopen nog geen afnamerisico tijdens de vergunningsprocedure. De grote belangstelling maakt het ministerie van Financiën alert. Vorig jaar vroeg de top van het ministerie nog aandacht voor het risico van ongeoorloofde staatssteun als gevolg van de collectieve goedkopere inkoop. Nu ziet Financiën een mogelijkheid om er wat aan te verdienen. Als er zo’n grote belangstelling is, mag de staat toch op z’n minst de gemaakte kosten wel verhalen, is de gedachte. Martin van Rijn (voorzitter corporatiekoepel Aedes) vindt dit schandalig. Minister Kaag haast zich excuses te maken voor de eurotekens in de ogen van haar ambtenaren.

Februari

De ‘Spreidingswet vluchtelingen’ van staatssecretaris Van der Burg is in werking. Binnen de VVD-fractie is er eerst opnieuw een grote ruzie geweest. Eén onderdeel van de eerdere coalitieovereenstemming (“dwang bij spreidingsakkoord, maar instroom van gezinsvereniging beperken”) is onderuitgehaald. Opnieuw moest premier Rutte de morrende fractie over de streep trekken. Volgens ingewijden ging het er daarbij hard aan toe. Wie niet akkoord ging, hoefde niet te rekenen op een plaats op de volgende kandidatenlijst voor de Tweede Kamer. Rutte zegt over de details geen actieve herinnering te hebben maar beaamt dat er stevige discussies hebben plaatsgevonden. “Ik kan niet in Europa gaan pleiten voor strengere maatregelen om de instroom te beperken als mijn eigen achterban de Europese regels inzake gezinshereniging willens en wetens negeert, ook na de rechterlijke uitspraak van december vorig jaar.” Als we er desondanks niet uitkomen, zetten we Johan Remkes in, voegt Rutte nog toe.

Maart

De uitslag van de verkiezingen voor de Provinciale Staten op 15 maart laat een toch nog verrassend beeld zien. Het aantal zetels dat is binnengehaald door de Boeren en Burger Beweging (BBB) is nog veel groter dan verwacht. In vier provincies staan er minder kandidaten op de lijst van BBB dan er zetels zijn verworven. Forum eist deze zetels op omdat ze qua gedachtegoed het dichtst bij de BBB zou liggen. Zowel Commissaris Leen Verbeek (Flevoland) als BBB maken daar korte metten mee: de eerste omdat dat volgens de wet niet is toegestaan en de tweede omdat Forum uiteindelijk toch een elitaire grachtengordelpartij is – aldus BBB-voorvrouw Caroline van der Plas. De uitslag betekent dat in vrijwel alle provincies buiten de Randstad de BBB één of meer GS-zetels krijgt. Dat belooft nieuwe debatten over het Rijksprogramma Stikstof.

April

In gemeenteland neemt de onrust toe: wordt de Omgevingswet nu wel of niet op 1 juli aanstaande ingevoerd? Zowel voor- als tegenstanders laten luidkeels van zich horen. Is het digitaal stelsel nu wel of niet eindelijk op orde? In de Tweede Kamer zijn veel geluiden te horen die pleiten voor invoering. Minister De Jonge pleit daar ook voor. De VNG – de ledenvergadering heeft zich in november nog uitgesproken voor invoering op 1 januari 2024 – is faliekant tegen. De meest cynische reactie komt van de leveranciers van flexwoningen. Hun reactie: “Voor ons hoeft de wet er helemaal niet te komen”. Nu is het nog zo dat wanneer een gemeente niet op tijd (binnen 8 weken of na uitstel na 14 weken) een omgevingsvergunning verleent, deze van rechtswege wordt geacht te zijn verleend. Na de invoering van de Omgevingswet vervalt die lucratieve regel voor de flexwoningenleveranciers.

Mei

De ‘Gezonde Stad’ wordt een steeds belangrijker thema in de debatten. De waarschuwingen voor al te gemakkelijke verdichting staan tegenover de kansen die anderen zien om verdichting te koppelen aan intensivering van onder andere groen in de stad. De uitkomsten van het onderzoek naar de brede gezondheidsaspecten in de steden van Arcadis uit november 2022 en de ‘Openbare Les’ van dr ir Hanneke Kruize van december van dat jaar, worden zowel door verdichtingsadepten als verdichtingscritici aangeroepen ter ondersteuning van hun standpunt. Klaas Dijkhoff (WoningbouwersNL) beslecht deze discussie definitief door op een symposium van het PBL de volgende vraag te stellen: “Wijs mij één bestaande wijk aan die na verdichting gezonder zou zijn volgens de criteria van Arcadis”. Hij licht nog toe: “ik weet dat veel verdichtingsplannen ook tegelijk aandacht besteden aan beter groen, betere speelruimte, et cetera. Maar maak mij niet wijs dat dat zonder verdichting niet ook zou kunnen en misschien nog wel veel beter.”

Juni

De zittende coalitie van VVD, CDA, D66 en CU heeft in de Eerste Kamer na de Statenverkiezingen nog minder zetels dan in de afgelopen vier jaar. In bijna alle provincies zijn de onderhandelingen over de collegevorming afgerond. Alleen in Limburg nog niet. Daar is het aantal partijen opgelopen tot 31 en het lukt nog niet om een stabiele coalitie te vormen. Emile Roemer, Commissaris van de Koning, heeft Johan Remkes gevraagd te bemiddelen tussen de partijen. In vier provincies gaat BBB deel uitmaken van het college van Gedeputeerde Staten. In Noord- en Zuid-Holland zijn opmerkelijke doorbraken gemeld. Door het samen optrekken van CDA en VVD zijn in het coalitieprogramma voorstellen opgenomen die tot nu toe in beide provincies ondenkbaar waren: Zuid-Holland zet vol in op de locatie Gnephoek bij Alphen aan den Rijn. In Noord-Holland wordt drastisch afgerekend met het eerdere rigide en beperkende ruimtelijke beleid: alle gemeenten worden aangemoedigd om elk jaar 1 procent aan de woningvoorraad toe te voegen. Ze mogen zelf bepalen of dat binnen- of buitenstedelijk is. De nieuwe VVD-fractievoorzitter in de Provinciale Staten, Desmin Dekker, spreekt van een bewuste keuze die eigenlijk al veel eerder door zijn partij had moeten worden gemaakt.

Juli

Onderzoek van bureau RIGO in opdracht van minister De Jonge concludeert dat de eerste zes maanden maar 12.000 woningen in aanbouw zijn genomen. Om ergens in de buurt van de jaarlijkse ambitie van 90.000 woningen te komen, hadden dat er al circa 45.000 moeten zijn. De minister is zeer teleurgesteld en spreekt van een desastreuze tegenvaller. Hij kondigt de volgende maatregelen aan: een nieuwe premiekoop A-regeling waarbij een koper met een laag inkomen een bijdrage van het Rijk kan krijgen voor woningen met een maximale VON-prijs van 315.000 euro. Daarnaast komt er een borg voor ontwikkelaars die 50 procent van een woningproject hebben verkocht. Die krijgen van het Rijk de garantie dat 20 procent van de woningen zo nodig door het Rijksvastgoedbedrijf worden gekocht zodat ontwikkelaars aan de eis van hun financiers kunnen voldoen. Daarbij moet 70 procent voorverkocht zijn, alvorens het geld op tafel komt. Het maximaliseren van de vrije sector huren, zoals eerder voorgenomen per 1 januari 2024, gaat toch niet door.

Ontwikkelaarskoepel NEPROM en bouwkoepel WoningbouwersNL zijn positief over de eerste twee maatregelen. Andere commentatoren noemen het pakket een schot hagel in het wilde weg. Er is volgens hen immers niet duidelijk wat de echte oorzaken zijn van de terugval in de productie. Is dat consumentenvertrouwen, vraaguitval, koperstaking of prijsstijging en renteontwikkeling, of komen de projecten niet meer rond vanwege de eis dat twee derde van de woningen betaalbaar moet zijn? Omdat opmerkelijk veel plannen voor hoge appartementengebouwen afgeblazen worden, zien anderen deze terugval als een correctie op het alsmaar niet bouwen van wat de mensen willen. Die willen in overgrote meerderheid immers grondgebonden woningen.

Augustus

Het Interprovinciaal Overleg (IPO) heeft spoedoverleg gevraagd met het kabinet. De circa 30.000 vragen die minister De Jonge op 13 december 2022 op de provincies heeft afgevuurd om samenhangende voorstellen te doen waarin alle ruimteclaims zijn verwerkt, zijn menselijkerwijs niet te beantwoorden. Arthur van Dijk (Noord-Holland), voorzitter van provinciekoepel IPO: “Hoe kun je nu tegelijkertijd ruimte maken voor woningen, zonneparken, nieuwe natuur, nieuwe recreatie en nieuwe elektriciteit-tracés als op elke bladzijde tussen de regels door te lezen is dat er geen vierkante meter verstedelijkt gebied bij mag komen? Het lijkt wel of Nederland weer het braafste jongetje van de klas wil zijn met dit vooruitlopen op lang nog niet vastgesteld Europees beleid.”

September

Het stikstofdossier is opnieuw aanleiding voor zeer indringende debatten in de Tweede Kamer. Uit de inventarisatie van de ministers Van der Wal en Adema blijkt dat er weliswaar vijf agrarische ondernemers bereid zijn zich te laten uitkopen, maar daaronder bevindt zich slechts één piekbelaster. Bovendien blijkt de Tweede Kamermotie ‘Ruimte voor de bouw volgens de methode De Zeeuw’ (in het voorjaar met ruime meerderheid aangenomen) niet uitgevoerd te zijn. Het debat wordt in de nacht geschorst en de Kamer eist dat bij de voorzetting de volgende ochtend ook minister De Jonge aanwezig is. Hij geeft in bedekte termen aan dat er voor hem niks anders opzat dan zich bij de meerderheid in het kabinet neer te leggen.

Ook de minister-president wordt in de Kamer ontboden. Waar was uw leiding, vraagt de hele oppositie. Rutte kaatst terug dat we niet in een presidentieel stelsel zitten en dat hij hooguit de eerste onder zijn gelijken is. Hij roept op tot ‘rust in dit dossier’ en meldt dat hij Johan Remkes heeft gevraagd zijn ministers op één lijn te brengen. De motie van wantrouwen die daarop volgt, wordt met één stem verschil verworpen. Een schaterende Rutte: “Neen, ik ben geen aangeschoten wild; ik drink nooit en ik ben nooit wild”. Vier provincies waar VVD, CDA, Ja’21 en BBB in het college zitten, zeggen het vertrouwen in de stikstofplannen van het kabinet op. Minister Van der Wal zegt daarop de regie naar zich toe te trekken, ondanks de influistering van Hugo de Jonge dat die term sleets is geworden.

Oktober

Het College van Rijksadviseurs, met Rijksbouwmeester Francesco Veenstra voorop, geeft haar taak terug. Ze stoppen ermee, met onmiddellijke ingang. Aanleiding is de opmerking in de Memorie van Toelichting bij de Begroting 2024 van BZK/VRO dat bij het College van Rijksadviseurs “zal worden aangedrongen op een meer evenwichtige advisering waarbij ook het belang van de woningzoekenden zichtbaar wordt”. Rijksbouwmeester Veenstra is woedend. Hieruit spreekt zoveel wantrouwen dat er geen basis meer is om verder te werken. “Ons plan ‘Bouwen in de Buurt’ is wel degelijk evenwichtig; wie kan er nu tegen zijn dat we al die slordige speelveldjes in die troosteloze woonwijken willen volbouwen, in plaats van woningen bouwen in het weiland?” De directeur van het Economische Instituut voor de Bouw (EIB), Taco van Hoek, biedt aan het werk van het College over te nemen – met de helft minder mensen. De minister laat weten dat hij Sjors de Vries op het oog heeft, directeur van Ruimtevolk en ruimtelijk strateeg. Hij schreef vorig jaar een zeer indringend artikel over de noodzaak om veel meer aandacht te geven aan de permanente vraag naar groen-stedelijke milieus in plaats van intensief-hoogstedelijke milieus.

November

Het onderzoek naar ‘Werking en Noodzaak van de Ladder voor Duurzame Verstedelijking’ waartoe minister De Jonge eind 2022 opdracht had gegeven, is gepresenteerd. Met de presentatie komt een klein intern relletje binnen het departement van BZK/VRO naar buiten: ambtenaren van het Directoraat-Generaal Ruimtelijke Ordening vinden bij nader inzien de gegeven onderzoeksopdracht onjuist. Daarin had ook de vraag gesteld moeten worden naar de hoeveelheid buitenstedelijke hectares die door de Ladder ‘gespaard’ zijn gebleven. Dat het onderzoek nu als uitkomst heeft dat over de laatste vijf jaar 120.000 woningen minder zijn gebouwd dan zonder de Ladder het geval zou zijn geweest, vinden zij een eenzijdige benadering. Het DG Volkshuisvesting en Bouwen staat echter achter de insteek van het onderzoek en is juist blij met de uitkomsten. De minister zegt toe de Ladder te zullen schrappen. GroenLinks, D66 en de Partij voor de Dieren kondigen aan te zullen tegenstemmen. “Eindelijk gaat het dan toch gebeuren”, zegt Klaas Dijkhoff, de nieuwe voorzitter van WoningbouwersNL, die Piet Adema heeft opgevolgd. De Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen brengt een ‘feestpersbericht’ uit: “Hier hebben we zo lang naar uitgekeken; eindelijk één juk minder”.

December

De Omgevingswet staat op het punt om ingevoerd te worden op 1 januari 2024. In veel gemeentehuizen is op het laatste moment toch nog paniek uitgebroken omdat nog niet alle voorbereidingen getroffen zijn. De minister stelt die gemeenten gerust: “Er is een lange overgangsperiode en met de bruidsschat-regeling gaat u niet meteen onderuit. De huidige bestemmingsplannen blijven gelden tot 2033 of eerder als uw omgevingsplan gereed is. Ik maak wel van de gelegenheid gebruik om een eerste wijziging aan te kondigen. Er zal geregeld worden dat omgevingsvergunningen van rechtswege zijn verleend als een gemeente niet tijdig binnen de termijn van normaal 8 weken heeft besloten”. Dat helpt gemeenten om prioriteit te geven aan de woningbouwplannen.