De Groote Wielen in Den Bosch: wat vinden Haan & Laan er eigenlijk van?

Eeuwenlang was het gebied van De Groote Wielen, ten oosten van ‘s-Hertogenbosch, in gebruik als weidegrond. Even noordelijk loopt de Maas die regelmatig overstroomde. Het dorp Rosmalen, de zuidgrens van het gebied en comfortabel gelegen op het zand, bestond al in 815. Den Bosch kreeg pas in 1185 stadsrechten. In de middeleeuwen werd een Maasdijk aangelegd, maar wateroverlast bleef een probleem. Op plekken van dijkdoorbraken, waar het water met kracht het land in stroomde, ontstonden diepe ronde kuilen, ook wel wielen genoemd. Ruilverkavelingen in de twintigste eeuw creëerden hier een grootschalig landschap met forse boerderijen.

Bouwgrond

Begin jaren negentig stelde het rijk de Vierde Nota over de Ruimtelijke Ordening Extra (Vinex) vast. Overal in het land moesten nieuwe wijken worden gebouwd. De opgave voor stadsgewest Den Bosch luidde: zorg uiterlijk in 2005 voor zo`n 6.000 woningen binnenstedelijk en 6.000 in nieuwbouwwijken erbij. De Groote Wielen, onderdeel van de gemeente Rosmalen, bleek de grote troef. Hier was capaciteit voor 4.300 huizen.

De locatie moest Bosschenaren helpen aan een woning. In 1996 werd Rosmalen toegevoegd aan de stad. Intussen hadden rond de twintig private partijen massaal grond aangekocht. Zij vormden uiteindelijk veertien contractpartijen, goed voor 40 procent van het plangebied van 430 hectares.

Stedelijke gemeente pakt de regie

In de jaren 1998-1999 maakt de gemeente Den Bosch zelf een globaal stedenbouwkundig ontwerp, direct gevolgd door het Bestemmingsplan De Groote Wielen (1999). Dit gebeurt zonder consultatie van marktpartijen. Een ingewikkeld onderhandelingstraject ontstaat door de sterk uiteenlopende belangen van de vele marktpartijen. Hun grondposities laten grote verschillen in kwantiteit en kwaliteit zien.

In 2001 sluiten betrokkenen een raamovereenkomst op basis van het ‘bouwclaimmodel’. Partijen leveren daarbij aan de gemeente hun gronden, in ruil voor woningbouwcapaciteit. De gemeente voert de grondexploitatie en geeft gronden uit via het grondquotesysteem: een uitgifteprijs als percentage van de woningprijs als het product op de markt wordt gezet.

De Groote Wielen wordt een woonplek met veel ruimte en speciale aandacht voor eigentijds waterbeheer. Er komen zes wijken met elk een eigen karakter.

Bereikbaarheid

Auto’s zitten binnen enkele minuten op de A2. Hoofdfietsroutes gaan naar het centrum en het station van Rosmalen, alsmede naar het centrum van Den Bosch op 10 kilometer afstand. Fietsers moeten bruggen nemen over het Máximakanaal, dat de locatie scheidt van Den Bosch. In De Groote Wielen gaan auto`s vanaf de randen de woongebieden in. Het openbaar vervoer rijdt via de randwegen en op eigen banen. Intern is een fijnmazig netwerk voet- en fietspaden ontworpen, maar loopvoorzieningen naar buiten de wijk ontbreken.

Het dorp Rosmalen moet kleinschalig en groen blijven, maar de kern heet voortaan ‘stadsdeelcentrum’: meer winkels en voorzieningen, ook bedoeld voor bewoners van De Groote Wielen (op fietsafstand).

Watermachine

Bouwzand wordt op locatie gewonnen en zo ontstaat de Groote Wielenplas van 40 hectare, tot elf meter diep. Dit is de buffer van de ‘Watermachine’: een systeem waarbij de wijk het regenwater bergt. Dit water wordt uit de plas opgepompt naar hoger gelegen waterlopen. Via koppelbeken, retentiebekkens en natuurlijke zuiveringen stroomt water terug de centrale plas in. Zwemwaterkwaliteit bereiken is het doel. Duikliefhebbers komen hier aan hun trekken. Naar de Maas kun je uit dit gesloten watersysteem helaas niet komen.

Fasering

Het plan omvat de periode tot 2024 met 4.300 woningen (Fase 1) en daarna Fase 2, bestaande uit 2.300-3.000 woningen plus 200 verplaatsbare huizen. Fase 1 omvat de wijken Broekland, De Watertuinen, De Hoven en Vlietdijk aan de zuidkant van de grote plas. In dit deel ligt ook het bedrijventerrein De Groote Vliet en een sport- en recreatiegebied als bufferzone naar Rosmalen. Ten noorden van de plas komen de wijken De Lanen en Centrum. Voor de noordoostelijke hoek, nog agrarische grond, wordt momenteel Fase 2 voorbereid.

De woningbouw wordt verdeeld over negen elkaar opvolgende schijven. Met elke marktpartij is vastgelegd wie waar aan de slag kan. Voor elk van de zes wijken maken private partijen en gemeente samen een stedenbouwkundig plan, gevolgd door een bestemmingsplan. Supervisoren maken beeldkwaliteitplannen. Zodra de gemeente een woongebied aanbiedt, ontwerpen architecten voor private partijen de woningen, onder toezicht van supervisoren en welstand.

Het eerste stedenbouwkundig plan verschijnt in 2003 en in maart 2005 worden de eerste woningen opgeleverd. In 2024 telt De Groote Wielen ruim 10.000 inwoners in een kleine 4.000 woningen.

Wat zien we

Dertig minuten duurt de busrit van station ’s-Hertogenbosch naar het strand van De Groote Wielen, beoogd startpunt van ons bezoek. Maar de bus volgt een andere route dan volgens de dienstregeling. We stappen uit tussen voetbalvelden, een skatebaan en een manege en lopen naar de rand van Broekland. Een brede, verdiepte, hellende strook groen tussen het Spinnerpad en het Emeraldpad springt meteen in het oog. Het is een koppelbeek, onderdeel van de Watermachine. Over een honden-uitlaatpad steken we door naar De Watertuinen.

De schapen zijn er weer!

Aan De Blauwe Oever staan imposante witte landhuizen met royale veranda’s die doen denken aan de zuidelijke staten van de VS. De gevelopbouw aan de waterzijde suggereert dat elk pand één woning is, maar het zijn twee-onder-een-kappers. Witte hekjes en roodbladige prunussen vervolmaken het dromerige beeld. Over De Rietdam gaan we verder de buurt in.

Auto’s staan vooral op eigen terrein, vaak met een elektrisch oplaadpunt. Een speelterreintje is voorzien van verse houtsnippers, de prullenbak en zitbankjes ogen nieuw. De kozijnen van de eengezinswoningen zijn hier uniform okerkleurig, geveldelen in pasteltinten. We zien alom water: ruim van maat, de wooneilanden verbonden door bruggen met zwierige leuningen. Haan krijgt hier een vakantiegevoel. Veel lucht overal, weinig bomen op eigen terrein. Zwanen wassen zich aan de rand van het waterreinigende moeras, een man op een elektrische sup geniet van zijn moeiteloze tochtje door de vaart.

Bij de Dauwkade begint een looproute rond De Groote Wielenplas, met een bordje: ‘De schapen zijn er weer!’ Aan de Zonkade steken drie pieren de plas in met strakke, vrijstaande villa’s in de (veel) hogere prijsklasse. Een vierde pier, de Vlondertuinen, oogt als een vijfhoekige vesting met zijn ononderbroken wand van woningen. Allemaal met een mini-terras aan het water, een vlondertje en een bootje.

Een kaarsrechte betonnen waterloop

Vanaf de Zonkade lopen we Broekland weer in, over de Groote Wielenlaan, een aangename brede straat met een stedelijke uitstraling door drie rijen bomen en juiste hoogte van de bebouwing. Eerst moeten we uitwijken voor neergekwakte, te huren elektrische scooters. De tekst “In love with my own reality”, over drie woonlagen aangebracht, roept vragen op – dat zal wel de bedoeling zijn. Tussen de bomen loopt een kaarsrechte betonnen waterweg, als een levada op Madeira, ruim een meter breed en eveneens onderdeel van de Watermachine.

Nu komen we bij het strand. De bebouwing is hier hoger, passend bij de schaal van de plas. Het strand, miniem en onaantrekkelijk ingericht, is wel een fijne voorziening voor een woonwijk. Aangrenzend een cluster voorzieningen: Wijkcentrum Windkracht5, Muziekfabriek, Kindcentrum en gezondheidscentrum. Vanaf de Deltalaan buigen we met het water mee naar de Aquasingel. Een aangenaam half-verhard voetpad. Hier staat een complex vierlaagse woningen met plat dak, een paar meter boven de waterspiegel als mooie stedelijke begrenzing van de plas. Het ruime binnenterrein is verhard voor autoparkeren, geen grassprietje te zien. Talloze kraaien laten weten dat zij nesten hebben in een klein bosgebied.

Frontier, bastion en ook nog vesting

Over een brug bereiken we centrumgebied De Vesting. De straat heet Het Frontier en de nieuwbouw Het Bastion. Laan vindt deze militaire etikettenplakkerij overdreven.
Hier aan de plas komt de tweede wijkontmoetingsplek met als belofte: “Het winkelcentrum wordt landschappelijk ingepast en vanaf het groene daklandschap kijk je uit over het water.” De visual van de ontwerpers toont eerder een verhoogd aangelegd park dan een winkelgebied. Maar zover is het nog niet. Wij lopen over zand, tussen bouwhekken en graafmachines en kijken naar een toren in aanbouw. Hier gaan straks hang- en klimplanten groeien tussen houten balken en staaldraden. Een aantal winkels is open, er zijn parkeerplaatsen en fietsnietjes. De eerste horecagelegenheid heet ons welkom.

Erfdelers gezocht

Via Campus aan de Lanen, een doorgaande leerlijn voor 0 tot 15-jarigen, komen we bij het complex STEK. Twee woningcorporaties realiseren hier 200 modulaire houtbouwwoningen, een deel permanent, de meeste voor acht tot vijftien jaar. Vandaag lopen veel mensen rond door het zand tussen de deels opgeleverde woningen, want de corporaties houden een open dag voor potentiële bewoners. Ze zoeken ‘erfdelers’: “Met de buren ga je uitvinden wat werkt op jullie erf.” Daarvan komen er twaalf, alle leeftijdsgroepen welkom, in woonruimtes voor “stelletjes, gezinnen en singles”, voor lagere en middeninkomens. De woningen van 43 tot 78 vierkante meter ogen als schuren, in grijs en zwart en grijsverkleurend hout. Maar wat vooral opvalt, zoals overal in De Groote Wielen, is hoe ruim alles van opzet is.

We trekken wijk De Lanen in. Lange zichtlijnen bepalen het beeld. Straten hebben namen van houtsoorten zoals bankirai en palissander, of kleuren als fonkelrood en karmozijn. Veel kloeke vrijstaande woningen en twee-onder-een-kappers in allerlei tinten baksteen. In de verte vangen we een glimp op van de Empelsedijk, de beschermer tegen de Maas. Een koppelbeek kruist ons pad. Voorbij vrijstaande woningen met riante veranda’s aan de Groote Wielenplas steken we de plas weer over naar de wijk Vlietdijk.

Over kloosters en terpen

Aan weerszijden van de Vlietdijk staan ‘kloosters’ op ‘terpen’, op ruime afstand van elkaar en omgeven door open, ruig begroeid terrein. Volgens het stedenbouwkundig plan uit 2002 refereert de term klooster aan “een samengesteld volume rondom een binnenterrein.” Door een halfcirkelvormige poort lopen we Kloosterdijck in, dertig eengezinswoningen met plat dak die gezamenlijk een ellips vormen. Auto’s staan op maaiveldniveau, een meter hoger liggen de toegangen tot de woningen aan een ruime stoep. Aan de binnenkant grijswitte bakstenen met rode accenten, aan de buitenkant is het andersom. Geen streng en sober kloosterregime hier, maar een zeer prettig aandoende woonomgeving.

Wat een verschil met klooster Vlietdijk aan de overzijde van Het Hooghemaal! Dit bestaat uit vier vrijstaande bouwblokken van 3, 4, 4 en 8 lagen. Het binnenterrein biedt zicht op de galerij-ontsluitingen van de lagere blokken, de nogal gesloten zijgevel van het hoogste gebouw, parkeerplekken en wat laag groen. Pover materiaalgebruik en een wat vreugdeloos uiterlijk. Het grote aantal jonge bomen geeft hoop op een groenere toekomst. En nog een laatste complex is in aanbouw, klooster Karmel.

Wat vinden we er van

Algemeen

In veel nieuwbouwwijken streven ontwerpers ernaar kenmerken uit de eerdere historie mee te nemen. In deze wijk gingen ze vrijwel tabula rasa aan de slag. Het is gelukt om elk deelgebied een eigen karakter te geven. Ondanks de ruime opzet met slechts 27 woningen per hectare voelt de wijk geborgen. De openbare ruimte en de voorzieningen vinden we goed onderhouden en ordelijk. Auto’s zijn in het straatbeeld ondergeschikt. Per auto en fiets ben je zo in Rosmalen, maar aantrekkelijke looproutes de wijk in en uit ontbreken. Het groen omvat op te veel plekken vooral gras. Het Centrumgebied belooft de kers op de taart te worden.

Realiseer meer goedkopere woningen

Zorg voor meer variatie in woningbouw en bevolkingssamenstelling. De Noordoosthoek wordt gelukkig al meer ‘betaalbaar’. Zet maximaal in op een extra groot aandeel sociale bouw en lagere middenhuur.

Meer kwaliteit voor openbaar vervoer en lopers

Verbeter de bereikbaarheid met het openbaar vervoer. Verkort vooral de reistijden per bus. Breid het loop- en wandelnetwerk uit naar de verdere omgeving, alle kanten op. Zorg naar het oosten, de polder in richting Oss, ook voor betere fietsmogelijkheden.

Bouw een forse extra schep erboven op

Na zoveel jaren fors geld, tijd en energie steken in een nieuwe locatie zouden zoveel mogelijk mensen hiervan moeten profiteren. Bouw in de Noordoosthoek niet minimaal 2.300 woningen, maar minimaal 3.200. Dichter bouwen biedt nog steeds genoeg mogelijkheden voor een hoogwaardig woonmilieu. Gun meer mensen deze mooie wijk met het aantrekkelijke buitengebied, dichtbij de Maas. Een toonbeeld van welvarend Brabant.