De iedere stad z’n ‘eigen schat-filosofie’ als oplossing voor achtergebleven regio’s

Het boek begint met een introductie over de Rise-of-the-Rest-karavaan die middelgrote en kleine steden in de Verenigde Staten bezoekt, op zoek naar startup-potentieel. Initiatiefnemer van deze karavaan is de auteur van het boek, Steve Case, oprichter van America Online (AOL) en zelf dus een succesvol ondernemer. Volgens Case zijn de bekende technopolen in de Verenigde Staten, zoals Silicon Valley, Boston en New York, niet meer de enige bronnen van economische vernieuwing en innovatie. De United States of Possibilities, zoals Case het in zijn laatste hoofdstuk noemt, zitten letterlijk door het hele land.

Omdat het ondernemende ecosysteem in kleinere kernen minder is ontwikkeld, trekt een karavaan met experts, investeerders, en venture capitalist firms van de ene stad naar de andere. Twee maanden van tevoren is een expert-team al ter plaatse om het wel bestaande ecosysteem in kaart te brengen en te bepalen welke expertise nodig is in de bus. De Rise of the Rest is een makelaar die de juiste onderdelen bij elkaar wil brengen voor startups in de regio. Tijdens het bezoek zelf pitchen geselecteerde startende ondernemers voor investeerders, overheden en experts. De winnaars in deze reizende Shark Tank-competitie worden met investeringen verder geholpen. Soms doet de karavaan wel vijf steden aan in evenzoveel dagen. Het circus bereikt veel, getuige de door Case beschreven business cases die hij bijna autobiografisch tot zijn eigen successen maakt. Er is hoop voor de rest van het land.

Prima titel

Maar zijn die succesvolle matches van investeerders en ondernemers niet tijdelijk, specifiek en daarmee moeilijk op te schalen? En zijn ze stiekem toch niet vooral afhankelijk van techreuzen (zoals AOL), zeker als het merendeel van de toepassingen gericht is op platforms, kunstmatige intelligentie en ICT? En zijn de investeringen wellicht goed voor de ondernemers, maar trekken de ondernemingen bij succes niet alsnog weg naar de steden waar de markt en het talent, noodzakelijk voor verdere opschaling, zitten? En blijft de bezochte town dan niet met lege handen achter, wachtend op het volgende bezoek van de Rise of the Rest-bus?

Het enthousiaste betoog van Steve Case kan deze twijfels niet helemaal wegnemen. Hij onderkent de dilemma’s ook wel en gaat veelvuldig in op de vraag hoe het ecosysteem lokaal te verankeren is zodat innovatie en vernieuwing onderdeel van het lokale DNA worden en blijven. Dat vergt nogal wat. Volgens Case moeten startups, investeerders, universiteiten, overheden, grotere bedrijven, startup-support organisaties, en lokale media intensief samenwerken. Een rijtje dat niet zou misstaan in ieder wetenschappelijk tekstboek over regionale innovatie.

Dat die zeven onderdelen niet allemaal even goed ontwikkeld zijn in de kleine en middelgrote steden die worden aangedaan staat wel vast. Maar de beweging wil bijdragen aan het besef dat investeren in zo’n systeem met alle bijbehorende ingrediënten op de lange termijn loont. “Battle structural barriers in under-ventured regions,” noemt Case het op pagina 22. Het had ook prima de titel van het boek kunnen zijn.

Ook levensvatbaar

Het boek is geschreven vanuit praktijkervaring, en dat is verfrissend. De succesverhalen beginnen je halverwege wel te duizelen, net als de claims dat de successen zijn begonnen met de karavaan die langskwam. Het avontuur begon met een eerste busrit in Detroit, niet bepaald een kleine, second-tier stad. Met nieuwe vormen van maakindustrie (zoals lokaal gefabriceerde horloges) slaagde die stad erin de negatieve groeispiraal na het bankroet van de auto-industrie te doorbreken. De Rise of the Rest-bus zag als één van de eersten de kansen. Vervolgens volgen beschrijvingen van andere winnaars. Het zijn opvallend veel winnende starters die zich richten op altruïsme, sociale bewogenheid en duurzame ontwikkeling.

Dat is enerzijds mooi, omdat het grote geld voor deze ondernemers niet direct voor het oprapen ligt en de lokale inbedding er per definitie door wordt vergroot. Anderzijds is deze foundational focus ook beperkend voor opschaling. Geen enkele van de in het boek gepresenteerde voorbeelden opereert momenteel op een internationale schaal en maar enkele bedrijven doen dat op nationale schaal. Niet alle genoemde starters zijn nog terug te vinden online en opschaling lijkt maar beperkt te hebben plaatsgevonden. In Tampa, San Francisco en Atlanta zijn het gebiedsontwikkelingen die ‘winnen’, het gaat om complexe herstructureringsprojecten die complete stadsdelen moeten transformeren. Mooi, maar deze ontwikkelingen lijken op het eerste gezicht ook zonder de karavaan wel levensvatbaar (ze worden te kort genoemd om daar een definitief oordeel over te kunnen vormen). Kortom, wat er precies lokaal beklijft en of de karavaan leidt tot meer investeringen in het gebied zelf, is niet duidelijk.

Lokale specialisatie

Het boek sluit met haar praktijkvoorbeelden aan bij de discussie over de toekomst van places that do not matter. Achtergebleven gebieden in veel landen voelen zich in de steek gelaten en de bewoners laten dat luidruchtig merken via stemgedrag tegen de gevestigde politieke orde. Investeringen in deze gebieden dragen bij aan oplossingen, waarbij werkgelegenheid en innovatie worden gecreëerd. De Rise-of-the-Rest-karavaan past natuurlijk goed in dat plaatje door de mogelijkheid om onbenut potentieel te identificeren. Ook draagt de karavaan bij aan lokale binding en hebben de startups een divers karakter. Zowel wat betreft de achtergrond van de ondernemers als de doelgroep van de projecten.

Te betwijfelen valt echter of de karavaan een game changer gaat worden in regionale ontwikkeling. Die gewenste lokale inbedding met opschaling en endogene vervolgcapaciteit, lijkt ondanks de creatie van lokale ecosystemen beperkt. Vaak wordt met de competitie aangesloten bij bestaande specialisaties en sterke punten van de regio die bezocht wordt, maar die specialisaties representeren vaak de reden dat de plaatsen achtergebleven zijn. Lokale markten blijven vaak te klein en ondernemers die niet sociaal-lokaal gebonden zijn trekken vaak naar grotere steden op zoek naar talent, klanten en samenwerkingspartners.

Nederlandse karavaan

De focus op foundational economy van Case is weliswaar bijzonder sympathiek, maar maakt de innovatie vaak incrementeel en toegepast en niet zozeer weerbaar in bedrijfseconomische zin. Dat hoeft misschien ook niet, maar Steve Case ziet de startups het liefst uitgroeien tot enorme bedrijven, net als zijn eigen AOL. De nadruk op alleen selfmade, Amerikaanse Shark-Tankachtige private investeringen zet publieke investeringen op het tweede plan, terwijl die voor een groter ecosysteem ook noodzakelijk zijn. Case ontkent dat niet, zie de zeven vinkjes van het ecosysteem, maar het begint en eindigt toch allemaal bij de competitie.

De plaatsen die er niet toe doen laten zich daarmee minder makkelijk transformeren dan vaak wordt gedacht. Steve Case ziet dat ondanks zijn competitiedrang wel degelijk scherp. Hij beargumenteert in het eerste deel van het boek dat het een samenspel is van enerzijds gebiedsgebonden beleid met de nadruk op clusters, de aansluiting bij regionale competenties en het wegblijven bij complexe technologieën die niet passen bij de lokale identiteit, vaardigheden en mores. In het tweede deel komt het ondernemer gebonden beleid naar voren, met nadruk op de rol in het ecosysteem en de selfmade excellentie.

Tussendoor ventileert hij de nodige frustraties over de politiek in de Verenigde Staten, met de splijtende tweedeling, waarvan hij hoopt dat die losstaat van het Amerikaanse ondernemerschap, en noemt hij immigranten het innovatieve kapitaal van verleden en toekomst. Het zijn die continue reflecties waardoor het boek meer is dan een opschepperige autobiografie met de ‘iedere stad z’n eigen schat’-filosofie. Steve Case is duidelijk begaan met lokale economische ontwikkeling en experimenteert op de werkvloer met wat werkt en niet. Hoe lang zou een Europese of Nederlandse karavaan nodig hebben voor vijftig innovatieve succesverhalen?