De impact van een groen en hoopvol toekomst­verhaal

‘Geen doembeeld, maar een groen beeld’ was het motto van NL2120. Wat namelijk meteen opvalt op de kaart zijn de grotere bossen die CO₂ opnemen, de extra ruimte voor rivieren en duinen, de voedselproductie op zee en de groene steden. Zo’n groen Nederland is goed voor de biodiversiteit en het welzijn van mensen, maar dat zijn niet de enige voordelen.

De kaart laat ook zien dat de oplossingen voor het klimaatprobleem voorhanden zijn. Naast het opwekken van duurzame energie, is de oplossing vooral het herstellen van de natuur, bepleiten de onderzoekers. Dat helpt zowel om opwarming tegen te gaan, als om weerbaar te zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering.

Behoefte aan positief toekomstscenario

Meteen leverde de kaart een stroom aan media-aandacht op in kranten en op de tv, en het rapport van NL2120 (pdf) werd meer dan 10 duizend keer gedownload. De stroom aan aandacht is nog steeds niet tot stilstand gekomen en dat is niet voor niets. “Wekelijks krijg ik de vraag om het verhaal van NL2120 te vertellen,” zegt de Wageningse wetenschapper Tim van Hattum, programmaleider Green Climate Solutions bij de Environmental Sciences Group.

Dat de schets zoveel impact zou hebben, had hij niet verwacht. “Het geeft maar aan hoe groot de behoefte is aan een positief toekomstscenario, te midden van al het negatieve nieuws over klimaat en natuur.” Ook rondom de VN-klimaattop in Egypte zag hij doemberichten voorbijkomen over dat de beperking van de opwarming tot anderhalve graad een gepasseerd station was. Dat maakt Van Hattum extra gemotiveerd om een tegengeluid te blijven uitdragen.

De kaart leverde bijzondere gesprekken op met verschillende groepen mensen, van ministers en beleidsmakers tot schoolkinderen. Van Hattum: “Iedereen heeft een vergelijkbare reactie. Het is een eyeopener om het natuurlijke systeem als leidend principe te gebruiken voor de inrichting van ons land. Nederland gaat er heel anders uitzien, heel aantrekkelijk. Dat spreekt aan.”

Regionale toekomstvisies

Verschillende regio’s in Nederland gingen samen met WUR-onderzoekers aan de slag om een regionale toekomstvisie te maken. NL2120 is immers niet meer dan een schets van het latere Nederland, benadrukt Van Hattum telkens. “Het is geen blauwdruk. Honderd jaar geleden konden mensen zich toch ook niet voorstellen hoe Nederland er anno 2022 uit zou zien? Zo weten we ook niet precies hoe Nederland er over een eeuw uitziet.” Toch is de kaart volgens Van Hattum wel een inspirerende richting waar we als land naar toe kunnen bewegen. “We hebben nu een regionale invulling van de visie nodig, wat vervolgens de basis voor concreet beleid kan vormen.”

Toekomstperspectief Arnhem

Voor de gemeente Arnhem is inmiddels een toekomstperspectief geschetst dat op NL2120 is gebaseerd, in samenwerking met landschapsarchitecten uit de leerstoelgroep van WUR-wetenschapper Sanda Lenzholzer. De stad aan de Rijn en aan de rand van de Veluwe gaat daarin meer ruimte voor het water reserveren. “Ook worden grote delen van de stad autovrij, wat geluid vermindert en de luchtkwaliteit verbetert. De ruimte die vrijkomt kun je gebruiken om de stad op grote schaal te vergroenen,” zegt Van Hattum.

Over honderd jaar is het inwonertal van Arnhem flink gestegen, laat de toekomstvisie voor de stad zien. “Arnhem2120 sluit daarmee ook aan bij de landelijke visie van NL2120. We staan nu voor een enorme woningopgave van een miljoen woningen. Het is vanwege de toekomstige zeespiegelstijging erg onverstandig om al die investeringen in laaggelegen gebied te doen. Arnhem kan alleen groeien aan de kant van de hoger gelegen gebieden aan de noordkant van de stad. Dat is Natura2000-gebied, maar ik denk dat we het idee van extra woningen op de Veluwe wel serieus moeten overwegen. We hebben daarnaast veel meer hoogbouw nodig en drijvende woningen in het rivierengebied.”

Grenzend aan de kaart voor Arnhem, is er ook een kaart in de maak voor het gebied van Waterschap Vallei en Veluwe. Meer in het westen van Nederland krijgt regio Den Haag een visie voor 2070 in het project Kennisregio aan Zee. Vorig jaar startte verder nog een project voor de inrichting van ‘Laag Nederland’ in 2050.

Elk project grijpt terug op de basiskaart die Van Hattum en de andere onderzoekers maakten. Zo wordt NL2120 vanzelf méér dan een globale kaart. Het wordt een stip op de horizon, een aantrekkelijk plaatje om naar toe te werken. Van Hattum: “Als je ideeën hebt over hoe de toekomst eruit zou moeten zien, kun je nu beter beoordelen welke maatregelen je nu moet nemen. Bij al die regionale uitwerkingen is het natuurlijk systeem, dus water en bodem, het leidende principe. Dat is inmiddels ook rijksbeleid.”

De komende jaren werken WUR-onderzoekers verder aan zulke regionale toekomstkaarten. Een belangrijk aandachtspunt hiervoor is volgens Van Hattum het sociaaleconomische perspectief. “Achterstandswijken zijn vaak veel minder groen dan andere wijken. Maak je ze groener, dan levert dat allerlei sociale voordelen op. Er is minder criminaliteit, mensen bewegen meer en zijn gezonder."

"Aan de andere kant gaan door vergroening vaak de huizenprijzen omhoog. Dat is een nadeel, maar de maatschappelijke voordelen voor de gemeenschap in de wijk zijn heel groot. Daar zit echter ook meteen een probleem. De kosten van die investeringen, dus het aanleggen van groen, liggen bij andere partijen dan de baten. Dat is de grootste belemmering op dit moment om dit op hele grote schaal te gaan doen.”

Kennisprogramma de kaart van Nederland

De kaart heeft meer vragen opgeroepen dan antwoorden gegeven. Daarom deed Van Hattum samen met natuur- en milieuorganisaties, ingenieursbureaus, kennisinstellingen en ngo’s een subsidieaanvraag voor een groot kennisprogramma rondom de kaart van Nederland. Het kabinet heeft op 24 februari 2023 ingestemd met het besluit van het Nationaal Groeifonds om deze aanvraag met 110 miljoen euro toe te kennen.

Behalve de sociaaleconomische kant wil hij ook de technische en de organisatorische kant uitwerken. Hoe effectief zijn die zogenoemde nature-based solutions? Wat levert dat op in termen van brede welvaart? Hoe kunnen we deze nature-based transitie versnellen? “De eerste kaart heeft zijn werk gedaan. Nu gaan we verder invullen en meer vragen beantwoorden.”

Toekomstvisie voor delta in Bangladesh

Een toekomst waarin de natuur een hoofdrol speelt, inspireert niet alleen mensen in Nederland, maar ook daarbuiten. Van Hattum: “Elk land worstelt met deze vraag. Nederland kan hierin een koploper zijn, een soort proeftuin, waarmee we ook andere delta’s vooruithelpen.” In de nieuwe Nature Based Future Challenge van WUR gaan internationale studententeams aan de slag met een toekomstvisie voor een delta in Bangladesh. “Dit is dé manier om onze kennis onder studenten te verspreiden. Ik ben erg benieuwd naar hun ideeën”, aldus Van Hattum. Hij is ook in gesprek met de Europese Unie voor een toekomstkaart van het hele continent. Buiten Europa wil het ministerie van landbouw voor de Canadese provincie Quebec zelf een vergelijkbare toekomstvisie ontwikkelen.

Koppeling klimaat en biodiversiteit

Toch zit de koppeling tussen klimaat en biodiversiteit nog lang niet bij iedereen tussen de oren. “Klimaatverandering wordt gezien als het grootste vraagstuk van deze eeuw, maar de afname in biodiversiteit is een nog grotere crisis,” stelt Van Hattum. “Die twee zijn heel sterk met elkaar verbonden en moet je in samenhang aanpakken. De slechte toestand van de natuur kan ons zelfs gaan tegenwerken, en klimaatverandering versnellen. Je moet de natuur dus beschermen en natuurlijke processen de ruimte geven. Denk aan bossen herstellen, kustbescherming, oceanen terugbrengen in een meer natuurlijke staat en onze zoetwatersystemen repareren.”

Als je dit op grote schaal zou toepassen, kun je miljarden tonnen CO₂ uit de atmosfeer halen, aldus Van Hattum. “Dat zou voor een groot deel – een derde – de oplossing zijn om de opwarming te beperken tot anderhalve graad. Daarnaast zorgt meer natuur voor een grotere weerbaarheid tegen gevolgen van klimaatverandering. We kunnen overstromingen voorkomen, water vasthouden bij droogte en hitte verminderen in steden.”

“Deze oplossingen dragen dus tegelijk bij aan het herstel van de biodiversiteit. Dat is heel belangrijk voor de wereldeconomie, die voor de helft afhankelijk is van het natuurlijk systeem. De landbouw, maar ook veel andere sectoren, zijn afhankelijk van grondstoffen uit natuurgebieden. Tot slot draagt herstel van de natuur bij aan de gezondheid en het welzijn van mensen. Over dit verhaal zou je een boek kunnen schrijven. Dat heb ik ook dan ook gedaan. In mijn boek de Only Planet - Klimaatgids voor de 21ste eeuw beschrijf ik zeven natuurlijke routes naar een hoopvolle toekomst voor de planeet. We horen zoveel doemverhalen. Het hoopvolle verhaal over klimaatoplossingen hoor je nog veel te weinig. Terwijl dat hoopvolle verhaal hard nodig is, want het is nog niet te laat om in actie te komen.”