De kleren van keizer Koolhaas

Met de forse toestroom van buitenlands kapitaal en de vestiging van internationale ondernemingen in de stad komt snel de behoefte zich nadrukkelijker internationaal te profileren en te werken aan een moderne identiteit die past bij deze nieuwe Global Cities. Landmarks, iconen of op zijn minst spraakmakende gebouwen ontworpen door internationale architectenbureaus staan daarbij veelal hoog op de verlanglijstjes van de economische en bestuurlijke elite. In Shenzhen, maar ook in Hong Kong en Guangzhou zijn hier verschillende voorbeelden van te vinden. Na mijn bezoek aan de Pearl River Delta blijf ik achter met de vraag welke bijdrage de nieuwe Stock Exchange (SSE) van OMA levert aan de stedelijke identiteit van Shenzhen.

Zweven

“For millennia, the solid building stands on a solid base; it is an image that has survived modernity. Typically, the base anchors a structure and connects it emphatically to the ground. The essence of the stock market is speculation: it is based on capital, not gravity. [..] It is not a trading arena with offices, but an office with virtual organs that suggest and illustrate the process of the market.” De bovenstaande passage uit de prijsvraaginzending van OMA zal destijds in 2006 vast andere gedachten hebben opgeroepen dan wanneer we deze woorden na de val van de Lehman Brothers in 2008 zouden herhalen.

De tekst zou in een kritisch krantenartikel niet misstaan of zelfs in een willekeurig Occupy-kamp weerklank vinden: de financiële sector die zich van dienstverlener voor de reële economie heeft ontwikkeld tot een ‘too-big-too-fail’ stand-alone industrie. Waar de zwaar tekracht (beide benen op de grond) is ingeruild voor een globaal financieel systeem gebouwd op complexe algoritmen en een rotvast geloof in de tucht van de markt. Echter, getuige de gunning van de opdracht aan OMA waren de woorden allerminst tegen het zere been van de beslissers in China.

De Stock Exchange

“All of these factors suggest an architectural invention: our project is a building with a floating base. As if it is lifted by the same speculative euphoria that drives the market, the former base has crept up the tower to become a raised podium.”

Is Koolhaas hier de optimistische speculant, zoals de meesten in die tijd, of de cynicus die ons een spiegel wil voorhouden? Misschien is hij slechts de neutrale beschouwer die zijn opgeklopte taalgebruik inzet om de eyecatcher van het gebouw - het gigantische, aan vier zi jden gevormde, overstek – te verantwoorden. Luchtkastelen worden soms wel gebouwd. Wat ontegenzeggelijk overblijft is in beton gegoten. De bouw van de nieuwe Stock Exchange is bijna voltooid en de donkere kolos van ruim 250 meter hoog staat er genadeloos en onaantastbaar bij.

Toegegeven, het openbaar gebied rondom de toren is nog een woestenij waardoor een slotgracht rondom de financiële burcht lijkt te liggen. Wanneer de bouwactiviteiten afgerond zijn zal een publiek plein onder het opgetilde podium gerealiseerd worden. “The space liberated on the ground can be used as a covered urban plaza, large enough to accommodate public events. The Shenzhen Stock Exchange - which will rise to 256m - is planned as a financial centre with civic meaning”, is de belofte die wordt uitgesproken.

Maar wordt dit ‘Common Ground’ zoals bedoeld in het thema van de afgelopen Architectuur Biënnale in Venetië? Een plek waar daadwerkelijk ontmoeting en dialoog plaats vindt en gemeenschappelijke ideeën vorm krijgen? Of blijft het een manifestatie van gescheiden werelden zoals bij het HBSC gebouw in Hong Kong? Een metrorit verwijderd van de Stock Exchange in Shenzhen werd het plein onder het door Norman Foster ontworpen bankgebouw naast de vaste bezoekers op zondag – talloze Filip - pijnse kindermeisjes die hier hun vrije dag vieren – 306 dagen lang bezet door een Occupy-kamp.

Verbeeld de floating base juist niet het in het oogspringende podium waar we alle - maal op staan te dansen, maar is het – naar analogie van Koolhaas’ couture architectuur in Beijing¹ - de opgerolde broekspijp tegen het water dat sommigen aan de lippen staat, terwijl anderen slechts natte voeten krijgen?

Tijdsgeest

Ondanks het ongetwijfeld innovatieve gevelontwerp – “an innovative merger of two conventional building typologies: the window wall and the glass curtain wall” - lijkt de kleding van Koolhaas al uit de mode voordat ze in de schappen ligt.

De tijdsgeest is duidelijk een andere als we luisteren naar de Britse architect David Chipperfield, die in 2012 in Venetië als curator was aangesteld: “[..] I was inspired to direct this Biennale towards concerns of continuity, context and memory, towards shared influences and expectations, and to address the apparent lack of understanding that exists between the profession and society.” [..] The theme of la Biennale was a provocation to my colleagues to demonstrate their commitment to these shared and common values, encouraging them away from a monographic presentation of their work, and towards a portrait of the collaborations and affinities behind it.

Toegegeven, zelfs wereldberoemde architecten kunnen globale problemen niet in hun eentje oplossen. Maar is de kleermaker Koolhaas misschien een beetje te veel keizer geworden?

Gerard Schuurman is in 2001 afgestudeerd aan de Universiteit Twente – Master Civiele Technologie & Management. In 2002 is hij gaan werken bij Het Oosten en Kristal NV als projectmanager. Van 2007 tot 2012 heeft Gerard Schuurman de functie van projectontwikkelaar bekleed bij Vesteda Project Development BV. Naast deze functie heeft hij de opleiding Master City Developer aan de Erasmus Universiteit afgerond. Momenteel volgt hij het Commercial Real Estate Program aan de Boston University.

Zie voor de volledige publicatie (pdf):

Foto copyright OMA