De kracht van Katendrecht

Publiekstrekkers

Laglas: ‘Katendrecht komt van ver; ik ben geboren in Rotterdam en het stond bij mijn ouders bekend als ‘de buurt waar je niet moet zijn’. Dus ik vind het heel knap dat het publieke en private partijen gezamenlijk is gelukt om de spiraal naar boven te vinden. De kracht van de aanpak is de mix van ingrepen, waarmee mensen van buitenaf naar het gebied worden getrokken. De ontwikkeling van Katendrecht is een beetje geholpen door de Kop van Zuid, en de brug die beide gebieden verbindt helpt dan ook. Maar zo’n spin-off is niet evident. Bovendien is de ontwikkeling zonder die brug op gang gebracht. De kluswoningen hebben daaraan een belangrijke bijdrage geleverd, net als nieuwe koop- en huurwoningen van goede kwaliteit en de vernieuwde openbare ruimte, in het bijzonder het mooie Deliplein.’ Daarnaast benadrukt Laglas het belang van de software. ‘Publiekstrekkers, zoals het bijzondere theater Walhalla en een goed restaurant, zijn kernelementen van het succes.’ Recent won theater Walhalla, een kleinschalig theater dat inzet op talentontwikkeling en laagdrempeligheid, de [Job Dura prijs][1], een waardering voor nieuw cultureel ondernemerschap.'

‘Gezien de schaarse investeringsmogelijkheden voor gebiedstransformatie in deze tijden, is het de kunst om met bijna acupuncturele middelen gebiedsontwikkeling aan de gang te krijgen. Daarbij gaat het vooral om (commerciële) initiatieven die door de gemeente worden gefaciliteerd en die helpen een nieuw publiek te trekken. In Amsterdam-Noord en de Indische Buurt worden met een vergelijkbare methode successen geboekt. Ook aan de openbare ruimte zou je gerichter impulsen kunnen geven. Overweeg om de middelen die gereserveerd zijn voor technisch onderhoud (comform het onderhoudsplan) gericht in te zetten. Dus geen bestrating vervangen die redelijk op orde is, maar waar dat nodig is bijvoorbeeld vergroenen, een plein verbeteren of speelplaatsen toevoegen’, aldus Laglas.

Verbindende factor

Christiaan Cooiman (ontwikkelingsmanager Proper-Stok Ontwikkelaars), inmiddels negen jaar betrokken bij Katendrecht, ziet de continuïteit in de samenwerking als succesfactor. ‘Vanaf het begin wordt samengewerkt tussen woningcorporatie Woonstad, de gemeente Rotterdam en ontwikkelaar Proper-Stok, en nog steeds zijn grotendeels dezelfde mensen betrokken. Geen van de partijen had dit zonder de andere twee voor elkaar gekregen. Dus: Zoek, vind en behoud je partners.’ In lijn met het vasthouden van je partners: hou vast aan je uitgangspunten (‘Put your money where your mouth is’). ‘De openbare ruimte en maatschappelijk vastgoed (zoals een school) waren de eerste prioriteit, in plaats van het zoveelste plan voor een rijtje huisjes.’ Daarnaast gaat het volgens Cooiman om de houding waarmee je ontwikkelt: ‘met een open vizier en aandacht voor bedreigingen en zwaktes. Je moet het verleden snappen van de wijk waarin je werkt; je inleven in alles wat er over de plek te weten valt. Wat betekent Katendrecht voor Rotterdam en haar bewoners? Wat is het DNA van de plek? Dat is een voordeel van een herontwikkellocatie ten opzichte van een project in het weiland. Het betekent ook dat je aandacht hebt voor het ruwe verleden van Katendrecht, omdat die connotatie een risico vormt. De gebiedscampagne en activiteiten zetten in op het ombuigen van dit imago. We zeggen niet: ‘Maak je droom waar in Katendrecht’, maar: ‘Kom eens kijken’. Melvin Hage (projectmanager Projectmanagementbureau Rotterdam: ‘De gebiedscampagne is een verbindende factor, alle partijen zijn aangehaakt.’ Hage is terughoudend in het aanwijzen van lessen: ‘De kracht is dat je dit niet elders kunt herhalen. We hebben voortgebouwd op de geschiedenis van de plek, zoals de industriële panden. En met dit stedelijke woonmilieu een alternatief geboden voor gezinnen die anders wegtrekken uit de stad.’

Ontwikkelkracht vasthouden

Cooiman: ‘De Gulden Feniks prijs is voor de betrokken partijen een blijk van waardering en een bevestiging dat we op de goede weg zitten. En het is een ondersteuning van je verhaal richting mensen die op meer afstand staan van de ontwikkeling.’ Hage: ‘Het is de gezamenlijke trots van de betrokken partijen. Een erkenning voor het harde werken. Maar we moeten door de verschillende prijzen die Katendrecht heeft gewonnen niet het idee krijgen dat we klaar zijn. Het is een wankel evenwicht. Vooral het verwaarloosde entreegebied vraagt om verbetering, maar dit is lastig voor elkaar te krijgen in deze economische moeilijke tijden.’ Cooiman en Hage noemen De Passie, een project in dit deel van Katendrecht (het Polsgebied) dan ook de belangrijkste ontwikkeling die in het afgelopen jaar is ingezet. Cooiman: ‘Eerdere ontwikkelingen waren vooral gericht op bestaand Katendrecht en de flanken. De Passie, een complex met twee middelbare scholen, een parkeergarage en 135 huurwoningen voor senioren, geeft een impuls aan het Polsgebied.’ In april 2013 start de bouw. Hage: ‘Bijzonder aan De Passie is dat woningcorporatie Woonkompas twee pensioenfondsen als belegger heeft weten te binden voor een sociaal programma. Zelf kreeg de woningcorporatie de ontwikkeling vanwege aangescherpte eisen niet rond. Een voorbeeld van een slimme financieringsconstructie in economisch moeilijke tijden.’

Ook belangrijk voor het Polsgebied is de herontwikkeling van de Fenixloodsen door Proper Stok, rond de voet van de in februari geopende Rijnhavenbrug. Daarnaast zijn er diverse culturele projecten en activiteiten. ‘Deze trekken mensen van buitenaf en dragen bij aan een levendig stuk stad’, aldus Cooiman. Hage bevestigt: ‘Ik krijg vanuit alle hoeken aanvragen voor rondleidingen.’ Voorbeelden van initiatieven zijn Kaap Belvédère (die genomineerd was voor de Van der Leeuwprijs 2012), het Verhalenhuis Rotterdam dat tijdelijk is gehuisvest in de Fenixloodsen. Naast het verhalenhuis krijgt Katendrecht ook een Varkenshuis: twee Bonte Bentheimers komen een jaar logeren op een braakliggend terrein. Ze worden gevoerd met het voedseloverschot van de nabijgelegen restaurants.

Draagvlak

‘Door de nieuwe ontwikkelingen, waarmee het aantal inwoners wordt verdubbeld, hebben bewoners een gewenningsperiode nodig’, stelt Cooiman. ‘Er is een spanningsveld tussen bestaand en nieuw Katendrecht, maar de ‘Kapenezen’ zien ook wat de nieuwe ontwikkelingen hen brengt, zoals het nieuwe park, de heringerichte straten en de nieuwe scholen. En we geven ruimte aan de ideeën van bewoners, zoals het Kaapschip, een honderd jaar oud binnenschip dat op de wal van een tijdelijk braakliggend terrein is geplaatst, dat fungeert als speelterrein. Het idee en de financiering komt van de bewoners, wij hebben in natura gesponsord en geholpen om de benodigde vergunningen te krijgen. Hierdoor is het een door bewoners gedragen initiatief, en wordt niet de indruk gewekt dat bewoners worden belemmerd bij het verkrijgen van een vergunning en de ontwikkelende partijen alles zo kunnen regelen.’

Gulden Feniks als stimulans

Cooiman, gevraagd naar kanshebbers voor de Gulden Feniks 2013 in de categorie Gebiedstransformatie: ‘Rotterdam-Zuid (bijvoorbeeld de Afrikaanderwijk), zou de prijs goed kunnen gebruiken. Of het Stadshart Den Helder, waar met chirurgische precisie aan wordt gewerkt, terwijl de financiële middelen schaars zijn. Ik zou graag zien dat een project dat op de goede weg is de prijs als stimulans krijgt. Een plek van een 3,8 naar een 7 opwaarderen is een enorme stap, en veel moeilijker dan van een 7 naar een 9 gaan.’

Wat betekent de huidige transformatieopgave voor het onderwijs aan de faculteit Bouwkunde? Laglas: ‘Gezien de transformatieopgave van bestaande gebouwen en gebieden, heeft dit ook een plek in zowel het bachelor- als masteronderwijs. In het bijzonder bij de sectie ®MIT (Modificatie, Interventie, Transformatie), maar ook bij alle andere afdelingen. Het ontwerpen van nieuwbouw houdt een plek in het ontwerponderwijs, om het ontwerpen aan te leren. Bovendien is er in landen als China, Korea en Brazilië wel een nieuwbouwopgave, en moeten we niet uitsluiten dat er een moment komt dat er ook in Nederland (en omliggende landen) weer (meer) nieuwbouw komt. Dus focus niet alleen op transformatie.’

Zie ook:

• Projectomschrijving Katendrecht
• Interview Frank Bijdendijk: Het belang van (gebieds)transformatie en renovatie en de ‘Gulden Feniks