De lessen van beheer voor duurzame gebiedsontwikkeling

Ik begin even met een uiteenzetting van mijn gedachten in een notendop. Wat is er aan de hand? We blijven angstig vasthouden aan ingesleten routines. Welk gevolg heeft dat? We vinden met veel omslachtigheid het wiel opnieuw uit, terwijl er een ander groot knelpunt groeit.

A

Nederland is een land dat door de mens is gemaakt. De ontwikkelingen van gebieden zijn een must geweest in de voorbije jaren. De groei van bevolking en economie noodzaakte tot een planmatige en zeer voortvarende ontwikkeling. Plannen, visie, ontwikkeling en afronden is het specialisme van de stedenbouwend Nederland. De methoden van projectmatig werken hebben daarbij goed gewerkt. Maar tijden veranderen. De groeiontwikkeling van de stad tempert of verdwijnt en maakt plaats voor veranderingen van de bestaande bouw, inbreidingen in de bestaande stad. Ondertussen zijn bewegingen voor sustainable en cradle 2 cradle belangrijk en onderscheidend geworden. Kwaliteit is aansluiten op de meervoudige behoefte van de bewoners, een beheerbare situatie, een oplossing voor grote thema’s als hitte, klimaat, leefbaarheid en bruikbaarheid op de lange termijn. Nu de groei eruit is ontstaat de oprechte belangstelling voor de kwaliteit van de samenleving. Daarmee doet de duurzame gebiedsontwikkeling zijn intrede. Ervaringen met duurzame gebiedsontwikkeling leren dat het doelgerichte projectmatig werken op z’n retour is. Bij de duurzame gebiedsontwikkeling wordt gepleit voor de organische vorm, een integrale aanpak die zich laat meebewegen met kansen en knelpunten, terwijl de focus behouden blijft. De organische werkvormen worden beschouwd als zeer passend (Bron: lezing Friso de Zeeuw, 1 december ‘de duurzame stad’). Daarnaast blijkt ook de continuïteit van de bezetting van het team voor een groot deel het succes te bepalen.

B

In al die jaren van ontwikkeling was het beheer van de stad een taak op de achtergrond. De inrichting was bepaald, de mensen gingen wonen en leven, de taak voor beheer werd vertaald als in stand houden van hetgeen ontwikkeld is. Dat de beheerbudgetten in veel gevallen in 10 jaar het gehele investeringsbudget overstijgen ontglipte aan de aandacht van velen, en is nog steeds slecht bespreekbaar. De budgetten zijn dan ook vaak onvoldoende voor het in stand houden, en staan in het kader van de bezuinigingen opnieuw onder druk. Het gaat hier over zowel de bebouwde delen als onbebouwde omgeving. Bij een gemiddelde gemeente spreken we over bedragen rond de 10 miljoen per jaar, alleen openbare ruimte.

In voorbije jaren heeft de beheerder het imago opgebouwd van terughoudend, niet meewerkend aan nieuwe ideeën, denken in problemen in plaats van oplossingen. De ‘beheerder,’ en stel je hierbij een afdelingshoofd voor van een gemeente of facilitair bedrijf, heeft in de loop der jaren vele instrumenten ontwikkeld om de beheeropgave goed en doordacht te kunnen uitvoeren. Dit heeft geresulteerd in visies op de bestaande materie, samenhangende plannen op functieniveau (wegen, groen, spelen, water, gebruik). Daarnaast is meten ook weten, dus zijn alle materiaal gegevens opgenomen in beheersystemen. De ingrediënten voor rentmeesterschap zijn aanwezig.

Wat was de drive van de beheerder om dat te doen? Allereerst natuurlijk het onderbouwen van het beheerbudget. Maar in de tweede plaats, en deze is een leerpunt, om een goed antwoord te kunnen geven bij vragen over kwaliteit en het door ontwikkelen van de bestaande stad. De beleidsplannen maakte omvormingen van de bestaande stad mogelijk. Deze omvormingen werden gerealiseerd door enerzijds het beheer aan te passen, anders omgaan met gebruikers en het aanvragen van budgetten voor omvorming. Beheerders, lees afdelingshoofden en beleidsmedewerkers, hebben hiermee een enorme ervaring opgedaan met de organische werkvormen. De taak tot in stand houden van de maatschappelijke functies reist echter menig beheerder boven het hoofd. Oude wijn in nieuwe zakken.

Onder het thema duurzaamheid is ‘the natural step’ een bekende werkwijze. Deze is in mijn werkervaring al vele malen beproeft, ver voordat het zo ging heten. Het beheer van de stad gaf aanleiding tot de natural step. Bij een inventarisatie voor een willekeurige gemeente, zal ook blijken dat er al heel veel ambities, ook veel duurzame ambities zijn vastgesteld door het college van B&W. Een clustering van de ambities, die vaak op deelgebied zijn gemaakt, zal een waardevol maatwerk kader voor een stad opleveren. Met een paar stappen is de visie voor de bestaande stad gereed. Het accent moet mijns inziens aansluitend gaan liggen op de kwaliteit van de stad. In een vervolgstappenplan zal daarna blijken hoe die kwaliteit wordt gerealiseerd. In deze tijden van economische stagnatie is werk met werk maken, kansen benutten en vooral de brede verantwoordelijkheid van stakeholders benutten een essentiële stap. Om over te gaan tot succesvol werken is het van belang ontwikkeling als doel op zich los te laten. Er bestaat al heel veel en ontwikkelen is geen doel, een passende woon- en leefomgeving wel! En mogelijk is het nodig te gaan ontwikkelen, maar mogelijk ook via beheer, uitgifte gronden of bewoners participatie. Het vervolgstappenplan geeft daar inzicht in.

Werk aan duurzame doelen, niet aan duurzame ontwikkeling. Veel van de bestaande stad wacht op de expertise van de ontwikkelaar, wanneer gaan zij daaraan beginnen? Komt de stadsachitect nog terug, de stadsingenieur etc? Ontwikkeling en Beheer hebben elkaar veel te vertellen. Maak er geen project van maar ga samen op reis!

Ik ben heel erg benieuwd naar de reacties op deze zienswijze. Bij voldoende belangstelling organiseer ik graag een brainstorm voor het maken van ‘tips voor de reis naar de duurzame stad’.

Todo 2.0
Conradine de Reus
Directeur
Havendijk 12 – 14
4101 AB CULEMBORG
06- 23 80 77 94