De noodzaak van planvorming

De nieuwe opgaven vragen om verbeeldingskracht om tot realisatie te komen.

De aanpak van de klimaatverandering staat voor planvorming met stip op één. Denk aan de ruimte die de energietransitie vraagt of de impact van de stijgende zeespiegel op ons land. De Regionale Energie Strategie (RES) staat voor regionale samenwerking om tot uitvoering van het klimaatakkoord te komen. Hiermee wordt ruimte geboden voor integrale afwegingen tussen verschillende opgaven, die passen bij de betreffende regio. Inzet is draagvlak en acceptatie bij maatschappelijke partners (burgers, bedrijven, groene partijen, netbeheerders) in de regio. Via ontwerpend onderzoek aan de klimaattafels is in beeld gebracht wat de ruimtelijke gevolgen zijn van de energietransitie. Een mooie basis om verdere besluiten te nemen.

Op twee staat de woningbouwopgave. Kijkend vanaf de jaren vijftig zien we de grote hoeveelheid ruimtebeslag die deze functie heeft ingenomen. Met een groot aandeel grondgebonden woningen. Hoe gaan we de komende jaren om met deze ruimtevraag?

In de Woonagenda heeft dit kabinet aangegeven dat er ieder jaar 75.000 woningen bij komen tot 2024. Op dit moment verwacht de NEPROM als gevolg van de stikstofimpasse overigens dat er dit jaar slechts 40.000 woningen worden gerealiseerd. Minder dan gewenst, maar de vraag blijft waar laten we deze woningen landen. Een belangrijke vraag voor planvorming, net als kijken naar wat in samenhang met andere functies kan. En zet de trend van meer hoogbouw door?

Verdozing

Naast het van kleur verschieten van bedrijventerreinen zien we oude kantoorgebieden steeds vaker transformeren naar woongebieden. Financieel niet altijd eenvoudig, maar we zien inspirerende plannen. Zeker in Amsterdam, denk aan het project ‘OurDomain Amsterdam South East’ in Holendrecht of het ontwerp gericht op een duurzame ontwikkeling van de vroegere Amsterdamse gevangenis: het Bajes Kwartier. Maar ook in andere plaatsen, zoals de Utrechtse Merwedekanaalzone, is planvorming een belangrijk instrument.

Overigens heeft de NOVI, volgens de milieuadviescommissie, nog een nadere analyse nodig om de grote woningbouwopgave te realiseren. Binnenstedelijk staat de woningbouw opgave onder druk, volgens de commissie vanwege de risico’s op slechtere luchtkwaliteit, geluidsoverlast en (beperkte) mogelijkheden voor beweging en groenvoorzieningen.

Ook verwijst de commissie naar de effecten op landschap, natuur en bereikbaarheid als je een deel van deze opgave buiten de stad realiseert. Via ontwerpend onderzoek kunnen de voor- en nadelen van de verschillende locaties en risico’s in beeld worden gebracht.

Een derde opgave is de impact van nieuwe bedrijven als gevolg van technologische ontwikkelingen en digitale bestellingen. Hoeveel van ‘de dozen’ die de technologische ontwikkelingen vragen staan we toe? Denk aan Bol.com met 200.000 vierkante meter in Waalwijk. Of de ‘hyperscale’-datacentra in de Wieringermeer, ’serverflats’ tot veertig meter hoogte voor opslag en distributie van digitale informatie. Cees-Jan Pen, lector De Ondernemende Regio aan Fontys Hogescholen, en Joks Janssen, directeur van BrabantKennis in Tilburg schreven recent een stuk met kritiek op de groei van het dozenlandschap in Brabant. Zij stellen vraagtekens bij de bijdrage van deze dozen aan de werkgelegenheid en wat de waarde is die we aan het landschap geven en met welke functie ze gecombineerd kunnen worden. Bij uitstek een vraag die ontwerpers in beeld kunnen brengen.

Ontwerpen

Naast genoemde ontwikkelingen, zien we een heel nieuw type gebieden ontstaan. Denk aan grond van boeren die vanwege de stikstofproblematiek stoppen met hun bedrijf. Of de aanpak van bedrijven die bijdragen aan een forse CO2 uitstoot. Zie Tata bij IJmuiden, met een uitstoot meer dan 10 miljoen ton CO2. Of de uitstoot van de cementindustrie, die vanwege de CO2 steeds vaker kiest voor het recyclen van oud beton. Voorbeelden die illustreren dat transitie en het sluiten of lagere milieulast van bedrijven met tot nu toe een forse CO2 uitstoot nieuwe ruimte kan bieden voor urgente ruimtelijke opgaven.

Stedenbouw en landschapsarchitectuur zijn vakgebieden die ervaring hebben met het schetsen van toekomstige ruimtelijke perspectieven en het integreren van op het oog tegenstrijdige ruimteclaims. Ontwerpen is een zeer geschikt instrument om burgers te betrekken bij de mogelijke ontwikkelingen. Fysiek en digitaal. Door niet alleen met een puur economische blik naar de opgaven te kijken, maar juist veel breder. Planvorming niet vanuit macht, maar vanuit verbeeldingskracht. Kortom bij uitstek een middel om nationaal, regionaal en lokaal in ons land tot daadwerkelijke uitvoering van plannen te komen.