Recensie Jeroen Musch brengt al meer dan tien jaar in opdracht van Museum Vlaardingen de oevers van de Nieuwe Waterweg in beeld. In zorgvuldig samengestelde drieluiken komen stad en rivier tot leven. De beelden van Musch roepen bij recensent Harm Tilman de vraag op of de kenmerkende industriegebouwen behouden moeten worden als de stad verder oprukt.
Het Nederlandse landschap is voor een groot deel door mensen gemaakt en omgekeerd heeft dat landschap ons gevormd. Neem de Nieuwe Waterweg, aan het einde van de negentiende eeuw aangelegd als nieuwe verbinding van Rotterdam met de zee. Overigens ligt Vlaardingen niet aan de Nieuwe Waterweg, maar aan de Nieuwe Maas. De Nieuwe Waterweg zelf begint pas bij de Maaslandkering.
Gevoel van vrijheid
De waterweg speelt in de regio Rotterdam een grote rol in de verbeelding van de bewoners. Zelf ben ik opgegroeid in dit gebied en ken deze rivier daardoor goed. In mijn eerste levensjaren woonde ik in Ridderkerk, de plaats waar Nieuwe Maas, Lek en Noord samenkomen. Als kind zwom ik in deze rivier. Mijn grootvader en vader werkten aan en op deze rivier. Mijn eerste liefde beleefde ik aan deze rivier.
Later werd dat anders, maar de band is altijd gebleven. Toen ik jaren geleden bijvoorbeeld in Delft ging wonen, bleef ik het Chinees restaurant op de Westhavenkade bezoeken, met uitzicht op de Botlek. Niet dat dit allemaal zo belangrijk is, maar het geeft aan, dat iedereen zo zijn eigen gedachten heeft bij de Nieuwe Maas.
‘Vlaardingen & Museum’ door Jeroen Musch (bron: Jeroen Musch)
Soms kunnen die gedachten zelfs heel tegenstrijdig zijn. Ik weet nog goed dat ik op mijn achttiende milieubewust werd, mede onder invloed van het rapport van de Club van Rome dat in 1972 verscheen en diepe indruk op mij maakte. Maar nog altijd word ik bevangen door een groot gevoel van vrijheid als ik aan de rivieroever sta, ook al ligt aan de overkant de meest vervuilende industrie van Europa.
Moderne regio
De Nieuwe Waterweg vormde het sluitstuk van de verbinding die Rotterdam eind negentiende eeuw met de Noordzee creëerde. In 1863 werd besloten “in het belang van de handel en scheepvaart” de waterweg van Rotterdam naar de zee te verbeteren. Ingenieur Pieter Caland maakte het plan om de Hoek van Holland door te steken en de Rijn verderop te laten uitmonden in zee. Negen jaar later werd de Waterweg geopend.
Musch neemt het in zijn fotografie op voor de industriegebouwen langs de Nieuwe Waterweg
De rivier is al die tijd sterk verbonden met industrie en de bedrijvigheid die op en aan de oevers zijn neergestreken. Ook deze bedrijvigheid is net als de rivier voortdurend in beweging. Dit maakt deze regio tot een werkelijk moderne regio. Zoals de Duitse socioloog Karl Marx ooit schreef, “verandert de moderne industrie niet alleen continu zijn technische basis, maar ook de werkgelegenheid die ze biedt, alsmede de organisatie van het arbeidsproces.”
‘Artefact 1’ door Jeroen Musch (bron: Jeroen Musch)
Deze beweeglijkheid bracht voorspoed vanaf het moment dat Rotterdam de Botlek en later de Maasvlakte aanlegde. Vlaardingen profiteerde van deze ontwikkeling door de werkgelegenheid die de havens na de oorlog boden. Dat sloeg om toen in de haven als gevolg van de automatisering deze werkgelegenheid drastisch afnam. Stedelijke ontwikkelingen die met het oog op de verwachte groei waren ingezet, kwamen halverwege stil te liggen. Omgekeerd biedt dat wellicht nu nieuwe kansen.
Eindeloze bewegingen
In zijn Rivieroever Essay, te zien in Museum Vlaardingen tot 26 juni 2022, legt fotograaf Jeroen Musch de transities van de Vlaardingse rivieroever vast. Door de aandacht te vestigen op de eindeloze bewegingen die de Nieuwe Maas iedere zes uur via het spel van de getijden doormaakt, schetst Musch in feite een heel romantisch beeld van deze omgeving.
Ook richt hij meerdere malen zijn lens op de overkant van de rivier. Deze is het resultaat van de stormachtige ontwikkeling van de Botlek en later de Maasvlakte. In de optiek van de naoorlogse planologen dienden Vlaardingen en Maassluis, aan deze kant van de rivier, mee te groeien met deze industrie. Musch toont deze weergaloze horizon die onder verschillende wolkenluchten, met wisselend scheepvaartverkeer en vanuit uiteenlopende standpunten steeds weer opvallend verschuift en verschilt.
‘Rivierhoofd’ door Jeroen Musch (bron: Jeroen Musch)
De gebouwen en artefacten op zijn foto’s zijn het resultaat van zuiver economische overwegingen. Ze zijn gemaakt om te worden gebruikt en als ze niet meer voldoen, te worden afgesloten en afgebroken. Musch neemt het in zijn fotografie op voor deze industriegebouwen. Ze werpen de vraag op of je ze wel moet slopen en niet beter kunt behouden door ze een nieuwe bestemming te geven.
Onverwachte schoonheid
In het Rivieroever Essay worden de foto’s niet gepresenteerd als op zichzelf staande beelden, maar zijn ze ondergebracht in reeksen van drie beelden, door Musch zelf drieluiken genoemd. Ze vormen een uitnodiging om anders naar de rivier te kijken. Om de stad, de rivier en de ommelanden te zien, zoals ze zijn, in voortdurende verandering. Als een plek waar mensen van de horizon kunnen genieten.
Het zijn beelden waaruit een nieuw visueel bewustzijn spreekt. Ze kunnen helpen een nieuwe kijk op Vlaardingen te ontwikkelen en het bestaande beeld bij te stellen. Ze laten een aantal onverwachte aspecten van de rivieroevers zien, ook ik werd getroffen door hun onverwachte schoonheid.
Cover: ‘Maasboulevard’ door Jeroen Musch (bron: Jeroen Musch)
Door Harm Tilman
Auteur, docent, moderator, juryvoorzitter en zelfstandig redacteur op het gebied van architectuur en stedenbouw.
