De oprukkende stad vraagt permanent dynamisch meebewegen

Voor Tim Vermeulen was zijn indiensttreding in Amsterdam een echte sprong in het diepe van de wereld van gebiedsontwikkeling: “Ik had in mijn verleden wel het nodige te maken gehad met culturele broedplaatsen en was in Amsterdam West al betrokken bij gebiedsgerichte projecten maar dit was toch echt een nieuwe uitdaging.”

Dat hing ook samen met de bijzondere dubbele functie die de Stichting NDSM-werf vervult: “We zorgen voor de culturele programmering van dit deel van Amsterdam Noord maar zijn tevens verantwoordelijk voor het beheer van de openbare ruimte, in opdracht van de gemeente. En we doen dat al heel lang. De kennis die we hier opdoen, houden we niet voor onszelf maar delen we zeker ook breder – in binnen- en buitenland.”

Soms spanning

Kijkend naar het gebied onderscheidt Vermeulen twee verschillende milieus: “Op het terrein van de voormalige werf zelf gaat het vooral om kunst, kleine ondernemers en evenementen. Er zijn permanente plekken bij, zoals in de bekende NDSM-loods, maar ook tijdelijke in andere gebouwen op NDSM-oost. Het is weleens lastig dat allemaal bij elkaar te houden, dat geeft soms onderling spanning tussen de verschillende culturele gebruikers. Maar het is ook een interessante dynamiek waar we als stichting goed op in proberen te spelen. Waarbij ik ons werk typeer als permanent dynamisch programmeren. Dat dekt veel beter de lading dan bijvoorbeeld placemaking. Dat suggereert dat je in het begin meehelpt een gebied te laden en dan weer verdwijnt. Maar wij zijn hier al heel erg lang en zijn ook van plan hier nog lang te blijven.”

Daarbij is interessant wat er aan de randen van het terrein van de NDSM-werf gebeurt: het tweede milieu dat Vermeulen typeert. “Dat zijn de gebieden om ons heen die nog ontwikkeld worden, van de Silodam aan de overkant van het IJ tot en met het toekomstige Haven-Stad en de bestaande woonbuurten van Amsterdam Noord. NDSM bevindt zich daartussenin. Dat geeft ons een strategische positie en kansen om echt een verbinding te maken tussen nieuw en bestaand, tussen haven en stad.”

De afgelopen jaren is de NDSM-werf daar al behoorlijk goed in geslaagd; Noord is al lang niet meer het einde van de wereld – integendeel. Vermeulen herkent dat zelf ook: “Met de pontjes over het IJ is NDSM veel beter bereikbaar geworden; we vormen steeds meer een onderdeel van de binnenstad. Uit de hele stad weten mensen ons steeds gemakkelijker te vinden.” Niet voor niets is de NDSM volgens Time Out een van de 50 meest coole places on earth.

Vier partijen

De Stichting NDSM-werf vloeit voort uit de begintijd van eind vorige eeuw, toen zich hier de eerste kunstenaars vestigden. Niet veel later volgden grote culturele spelers zoals de Dogtroep en kreeg het gebied naam als nieuwe place-to-be. “Op dat moment deed zich de behoefte aan meer regie voelen. Vier partijen sloegen de handen in een: het stadsdeel, ontwikkelaar Ted Biesterbos, de particuliere erfpachthouder van de NDSM-loods en de kunstenaarsvereniging. Gezamenlijk richtten zij de Stichting NDSM-werf op, die als doel kreeg om niet alleen langjarig de culturele programmering te verzorgen maar dus ook het 10 hectare grote gebied te beheren en deze schoon, heel en veilig te houden.”

Goed geborgd

Die gecombineerde verantwoordelijkheid heeft de NDSM-werf met verve ingevuld, maar hoe kijkt Tim Vermeulen naar de toekomst? Kan dit dappere Asterix-dorpje de oprukkende verstedelijking blijvend weerstaan, is de palissade sterk genoeg? In een tijd waarin sommige experts bespeuren dat de hoofdstad in snel tempo haar maatschappelijke ruimtes verliest. “De culturele broedplaats in de loods is goed geborgd, dat stelt ons behoorlijk gerust. De permanente aanwezigheid van kunstenaars is en blijft essentieel voor de identiteit van de plek.” Datzelfde geldt voor de organisatie van culturele evenementen, waarbij Vermeulen aangeeft dat er wel behoefte is aan nieuwe concepten: “De grote en lawaaiige performances uit de begintijd, dat kan niet meer omdat steeds meer mensen in de buurt komen wonen. In plaats daarvan zoeken we naar nieuwe mogelijkheden om dit bijzondere ecosysteem mee te behouden.”

In dat kader denkt Vermeulen onder meer aan de ombouw van de scheepshelling op het terrein tot permanente theater- en muzieklocatie. “Daarmee kunnen we de overlast van geluid en licht maar ook van aan- en afvoer veel beter beheersen. En tegelijkertijd het vooruitstrevende evenementenkarakter van deze plek continueren. Dat is voor Noord en de stad van belang, maar ook voor de cultuursector als geheel; op de werf vinden unieke producties plaats.”

De oprukkende woonbebouwing van NDSM-west aan de ene en Buiksloterham aan de andere kant, vormt hierbij een belangrijke factor: “De mensen die hier zijn komen wonen, kwamen af op het bijzondere karakter van de plek – dat ze leerden kennen bij een festivalbezoek. Maar nu ze er wonen, is dat soms een andere ervaring voor ze.”

Meebewegen

De kunst blijft, ook voor de toekomst, om met al deze belangen zo goed mogelijk om te gaan. Vermeulen: “Wij proberen iedereen bij het gebiedsbeheer te betrekken en onderzoeken verschillende manieren van participatie. Van het meedenken met een ontwerper tot en met het opstellen van een briefing voor een nieuw project. Zo maken we zoveel mogelijk mensen mede-eigenaar van wat hier gebeurt.” En beweegt de culturele vrijplaats mee met de oprukkende stad.