Verslag Hoe verdelen we de kosten voor het klimaatrobuust inrichten van de Nederlandse delta op een eerlijke manier? Vanuit verschillende perspectieven is daarover nagedacht tijdens een workshop van het programma Red&Blue.
De workshop over de kosten van klimaatadaptatie in onze steden en wijken werd georganiseerd in het kader van de Rotterdam Architectuur Maand. Klimaatrechtvaardigheid staat hoog op de agenda van Red&Blue, een consortium van academici en experts uit het veld dat zich richt op het ontwikkelen van strategieën om de Nederlandse delta klimaatbestendig in te richten. Zowel over de fysieke gevolgen van klimaatverandering moet worden nagedacht, als over de sociaal-maatschappelijke effecten van ruimtelijk beleid. Een eerlijke verdeling van de baten en lasten vormt hier een belangrijk onderdeel van.
Klimaatadaptatie is een complexe en meervoudige opgave, zo werd meer dan eens duidelijk. En het is tevens een verdelingsvraagstuk waarvan de oplossing nog grotendeels in de kinderschoenen staat. Veel verschillende partijen zijn betrokken bij klimaatadaptatie in de gebouwde omgeving. Stakeholders met elk een eigen belang, die toch gezamenlijk tot één aanpak moeten komen. Vier van die posities werden uitgelicht in korte ‘pitches’: welke belangen wegen zwaar voor de verschillende betrokkenen, welke afwegingen maken zij en welke spanningen levert dit op?
De ontwikkelaar
Martijn van Gelderen, manager milieu en omgevingskwaliteit bij gebiedsontwikkelaar BPD, benadert het klimaatbestendig maken van de stedelijke omgeving vanuit de rol van investeerder en ontwikkelaar. Hij pleit ervoor de businesscase beter in de vingers te krijgen door bestaande samenwerkingsverbanden slimmer te gebruiken. “Wie de rekening betaalt, moet je lokaal analyseren. Vervolgens moeten we met elkaar in dialoog gaan hoe we de risico’s zoveel mogelijk beperken en spreiden. Nu worden er veel impactanalyses gemaakt die uitgaan van extreme scenario’s die ver in de toekomst liggen.”
Opgaves die zich nu al beginnen af te tekenen, zouden als leidraad moeten dienen. “Het vertrekpunt is de bestaande stad.” Van Gelderen ziet dat de baten van klimaatadaptatie sterk verspreid neerslaan. Hoe zorg je ervoor dat de kosten dan op een eerlijke manier worden verdeeld? Van Gelderen: “Dat begint ermee gezamenlijk een businesscase te maken, de taken en verantwoordelijkheden te verdelen, de organisatie effectiever te maken. En dat rechtvaardig te doen.” Hiervoor moeten verschillende budgetten beter met elkaar worden gecombineerd en op elkaar afgestemd. “Zodat we een klimaatadaptieve stad maken waar iedereen van profiteert.”
De uitdagingen waar we voor staan, zijn ook de erfenissen uit het verleden
Beperkte financiële middelen mogen nooit een excuus zijn voor slechte ontwerpkeuzes. Dat stelt Fransje Hooimeijer, universitair hoofddocent aan de TU Delft. Zij belicht klimaatadaptief bouwen vanuit het perspectief van de ontwerper. “Er zijn altijd vele goede ontwerpoplossingen,” zegt ze. “Ontwerpen gaat over keuzes maken. Hoe meer randvoorwaarden een ontwerpproces kent, hoe inventiever en creatiever je moet zijn.”
Klimaatrobuust ontwerpen is altijd een kwestie van passen en meten: oplossingen moeten worden ingepast in bestaande stedelijke structuren. “De uitdagingen waar we voor staan, zijn ook de erfenissen uit het verleden, bijvoorbeeld de klimaatopgave zelf. De overheid heeft hierin een leidende rol en verantwoordelijkheid. Er moet worden nagedacht hoe de ‘passanten’ in de stad, de huidige bewoners, daaraan meewerken. Want het is altijd een longue durée-businesscase.”
De overheid
“De overheid heeft meer zorgen dan de betaalbaarheid alleen. De leefbaarheid en sociale cohesie in wijken en steden zijn ook onze verantwoordelijkheid. Deze toekomstbestendig maken in een veranderend klimaat, blijft niet beperkt tot klimaatadaptatie of de energietransitie,” vertelt Thuy Do, senior beleidsmedewerker bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Zij voert het woord vanuit het overheidsperspectief en ziet een worsteling om alle opgaves en belanghebbenden op een goede manier bij elkaar te brengen. “We hebben beperkte ruimte die we met elkaar moeten delen. Hoe doe je dat? Welk belang gaat voor? Wat vinden we het meest belangrijk? Daar zit de ingewikkeldheid. We hebben allerlei rapporten over hoe Nederland er in 2050 uit moet zien. Maar hoe we daar komen, weten we nog niet. En dat zal in elke wijk en straat in Nederland weer net iets anders gebeuren.”
Do wijst onder andere op het gasloos maken van wijken en het lokaal bergen van regenwater. Ze signaleert dat verschillende belanghebbenden en bijbehorende opgaves elk een eigen agenda én tijdsplanning hebben. Deze komen lang niet altijd even goed samen. “We hebben budgetten voor de energietransitie, de klimaatadaptatie en allerlei sociale opgaves. Maar in een wijk kunnen al die opgaves gestapeld zijn. Gaan wij als overheid dan telkens opnieuw bij dezelfde burger aanbellen, opgave voor opgave? Of kunnen we opgaves ook met elkaar combineren? Zowel in tijd, als in verantwoordelijkheid, in ruimte als in geld?”
We willen ons hoge welvaartsniveau behouden, en hebben een verdelingsvraagstuk dat we rechtvaardig willen beantwoorden
De financiële sector is zich steeds meer bewust van klimaatrisico’s, stelt Zac Taylor. Hij is universitair docent op de TU Delft en doet onderzoek naar de financiering van klimaatmaatregelen in de gebouwde omgeving. “De financiële sector is complex en veelvormig. Er zijn lokale spelers zoals pensioenfondsen en verzekeraars, maar ook internationaal opererende spelers. Hoe begrijpen die internationale financiële instituties de zeer lokale gevaren van klimaatverandering? En hoe verandert dat de speelruimte die lokale gemeenschappen hebben?” Taylor pleit ervoor die complexiteit te ontrafelen door vanuit individuele buurten te redeneren: hoe kunnen op specifieke plekken geldstromen worden georganiseerd? Hoe ziet de woningmarkt er lokaal uit, welke spelers zijn er actief en hoe kunnen die gemobiliseerd worden? Taylor: “We moeten de complexiteit van de financiële sector beter leren begrijpen. En de complexiteit omarmen, om zo geschikte paden te zoeken die de financiering van klimaatmaatregelen mogelijk maken.”
In gesprek
Tijdens de workshop werd de deelnemers gevraagd verder te denken over hoe de rekening voor de klimaatopgave op een rechtvaardige manier verdeeld kan worden. Welke rechten hebben de verschillende betrokkenen? En welke plichten? Welke belangen hebben zij? Tom Daamen, als directeur van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) een van de voortrekkers van het Red&Blue programma, stelt in de samenvatting van de gesprekken het recht op zelfontplooiing centraal: “De mogelijkheid van mensen om hun leven in te richten zoals zij zelf willen, wordt door klimaatverandering ingeperkt. In een heel welvarend land levert dat vragen op over het recht om jezelf te ontplooien en je creativiteit te laten gelden. We willen ons hoge welvaartsniveau behouden en hebben een verdelingsvraagstuk dat we rechtvaardig willen beantwoorden. Dat is de puzzel.”
“Het is een zoektocht hoe we daar komen. Tot we een integraal antwoord op die vraag hebben geformuleerd, moeten we op casusniveau – daar waar we het aan het doen zijn – ontdekken hoe het moet. Soms zal het fout gaan, maar er gaan op andere plekken doorbraken worden behaald. Daar kunnen we van leren. Die lessen kunnen we opschalen.”
Cover: ‘Overstroming Rochefort, België’ door Great Pics Worldwide (bron: shutterstock)
Door Kaz Schonebeek
Redacteur Gebiedsontwikkeling.nu
