De RIA in de praktijk: eigenaarschap als sleutel in Holland Rijnland

De regio Holland Rijnland stimuleert en faciliteert de samenwerking tussen dertien gemeenten in het noorden van Zuid-Holland. Deze dertien gemeenten zijn al met elkaar verbonden door een gemeenschappelijke regeling die zich richt op wonen, groenblauw, mobiliteit, energie en economie. Holland Rijnland is in dit verband bijvoorbeeld aan zet voor het opstellen van de Regionale Huisvestingsverordening en de Regionale Bedrijventerreinenstrategie. Ook stelde het samenwerkingsverband de Regionale Energiestrategie Holland Rijnland (RES) vast en realiseerde zij een Regionale Omgevingsagenda (ROA). Om al die ambities te vertalen naar de uitvoering, nam het Dagelijks Bestuur van Holland Rijnland het initiatief tot het opstellen van een Regionale Investeringsagenda.

“Deze bestuursperiode hebben we met elkaar afgesproken om van strategie naar uitvoering te gaan,” vertelt Marco van de Esschert, manager strategie en beleid van Holland Rijnland. “Dat betekent dat we echt een agenda wilden opstellen die uitgaat van concrete projecten met bijbehorende financiering en spelregels. We hadden ook al ervaring met het Regionaal Investeringsfonds, wat maakte dat de waarde van geld bij elkaar brengen als gemeenten al snel duidelijk was. Met de RIA vonden we een vehikel om echt samen projecten te gaan uitvoeren.”

Iedereen wint

Afgelopen april is de Regionale Investeringsagenda vastgesteld door het Algemeen Bestuur van Holland Rijnland, inclusief alle afspraken over de aanpak en de spelregels. Het hart van de RIA wordt in Holland Rijnland gevormd door 14 concrete projecten waar de deelnemende gemeenten zich aan committeren. Van de Esschert omschrijft het komen tot die projectenportefeuille als een spannend proces. “We hebben 200 projecten opgehaald bij de gemeenten en zijn uiteindelijk tot een lijst van 14 gekomen. Vooral het laatste stuk was spannend. We hebben in de regio grote gemeenten als Leiden, maar ook een gemeente met nog geen 12.000 inwoners. Wij hebben in de regio het strand en duinen, maar ook het veenweidegebied en de plassen. Hoe bedien je iedereen? Dat gaat echt over solidariteit en wederkerigheid. Stad en platteland hebben elkaar nodig. Ik doe iets voor jou, jij doet iets voor mij, samen worden we er beter van.”

“Om die discussie aan de voorkant over de selectie van die projecten tot een goed einde te brengen, moet je echt heel veel investeren aan de voorkant. Zowel ambtelijk als bestuurlijk. We hebben heel veel rondes gemaakt langs ambtenaren, stakeholders en externe partijen. En we zijn veel langs geweest bij gemeenteraden om hun prioriteiten op te halen, het instrumentarium uit te leggen en te benadrukken wat de meerwaarde is voor iedere gemeente. Zo haal je het commitment op en dat is nodig, want het creëren van eigenaarschap is essentieel. Vragen blijven stellen over welke projecten zij voor zich zien en door continu uit te leggen waarom we deze RIA met zijn allen willen. Je kan nooit te veel investeren in het voortraject.”

Als Van de Esschert vertelt over die beginperiode, komen ook de lessen naar boven die hijzelf al snel leerde. “Op het moment dat wij aan de voorkant zelf de projecten benoemen als voorzet, werkt dat op een gegeven moment tegen je. Die fout hebben wij in eerste instantie ook wel gemaakt. Er komt namelijk altijd een punt dat deelnemers zich niet herkennen in de definitie van het project. Maar als je de eigen woorden en beelden van de gemeenten zelf gebruikt, deel je het eigenaarschap. In dat proces zit ook een stuk onderhandeling. De ene gemeente wil twee projecten heel graag van de grond krijgen, hoe krijg je draagvlak bij de buren? En wat willen die buurgemeenten? Dan komt er een gesprek op gang. Maar puntje bij paaltje moet er voor iedereen iets te winnen zijn met die gezamenlijke agenda, zodat iedereen ook zelf aan de slag gaat. Dat is een heel belangrijke les, want nu zijn die gemeenten ook zelf aan zet om met die projecten te starten.”

Energie

Dat deze strategie heeft gewerkt, blijkt wel uit de cijfers. De 13 gemeenten die samen Holland Rijnland vormen, onderschrijven niet alleen de 14 projecten, de aanpak en de spelregels. Zij brengen de komende drie jaar ook gezamenlijk 7 miljoen euro in om het proces financieel mogelijk te maken. “De gemeenten zijn in de lead, Holland Rijnland ondersteunt de gemeenten waar nodig. Je kunt door deze samenwerking echt dingen realiseren en naar hogere overheden duidelijk maken: het is nu serieus. Wij willen bepaalde zaken echt doen en daar hebben wij al een deel van het geld voor gereserveerd. Elke euro die een gemeente inbrengt, kan bij andere gemeenten of het Rijk een mooie multiplier opleveren.”

Van de Esschert benadrukt niet alleen het belang van het voorwerk en die instemming van het Algemeen Bestuur, maar ook de waarde van het instrument RIA en de bijbehorende methode die door de SKG is opgesteld. “We hebben door deze combinatie een duidelijke koers bepaald en een schifting gemaakt: deze projecten pakken we wel op en deze niet. Er is echt perspectief geboden en dat maakt dat er draagvlak is. Vervolgens is het vooral zaak dat de gemeenten zélf aan de slag gaan. En door de RIA hebben we ook de middelen al klaarstaan, er is startgeld. Daarmee kunnen we alle gemeenten verder helpen de projecten van de grond te krijgen”

Stap naar voren

In Holland Rijnland is het genoemde eigenaarschap dé sleutel tot het RIA-succes gebleken. Maar, benadrukt Van de Esschert, om daar te komen is een stuk overtuigingskracht van levensbelang. “Op het moment dat je niet helder bent in de inhoud, blijft iedereen in het proces hangen. Wij hebben als Holland Rijnland de stap naar voren gemaakt: dit zijn de 14 projecten, dit wordt de werkwijze, zijn jullie het ermee eens en kan iedereen zich erin vinden? Want we weten dat we niet 30, 40 projecten tegelijk kunnen oppakken. Met het kader van de RIA en de goedkeuring van het Algemeen Bestuur hebben we die hobbel kunnen nemen. De RIA is daarmee het antwoord op de verdere ontwikkeling van de regio en biedt een perspectief dat komende decennia meegaat. Zo kan je zachte plannen hard maken en bied je aan de gemeenten echt een haalbaar plan voor de toekomst.”