Interview Eind vorig jaar lanceerde Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) de handreiking Regionale Investeringsagenda (RIA). Partijen door het hele land ontdekken hoe zij voor de lange termijn de soms complexe ruimtelijke opgaven kunnen uitwerken in een investeringsagenda. Zo komen ze van beleid naar uitvoering. Frank Raaijmakers, strategisch adviseur bij de gemeente Breda, vertelt over de kansen en uitdagingen in de Stedelijke Regio Breda Tilburg.
Over de RIA
De handreiking Regionale Investeringsagenda (RIA) is openbaar toegankelijk voor partijen die in hun regio samen willen werken aan opgaven in de fysieke leefomgeving. U kunt de handreiking hier raadplegen (pdf). Voor vragen kunt u terecht bij Wendy de Hoog, als onderzoeker verbonden aan de Leerstoel Gebiedsontwikkeling van de TU Delft (via W.deHoog@tudelft.nl).
De afgelopen periode verscheen al een aantal verhalen over de RIA. Wendy de Hoog, Co Verdaas en Friso de Zeeuw vertelden over de RIA als motor voor duurzame regionale ontwikkeling. Saskia Groenewoud verleende namens het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening subsidie aan SKG om de RIA-werkwijze verder uit te diepen. “De RIA is dé manier om complexe ruimtelijke opgaven in de regio op te pakken”. Dit artikel is het eerste deel van een drieluik met praktijkverhalen van partijen die al met de RIA aan de slag zijn.
De Stedelijke Regio Breda Tilburg (SRBT) is een samenwerkingsverband van negentien gemeenten en vier waterschappen. Met de provincie Noord-Brabant en het Rijk werken zij sinds 2020 samen aan de ontwikkeling van de regio. Frank Raaijmakers is namens de gemeente Breda vanaf de begindagen betrokken bij het opzetten van de regionale samenwerking. “De Nationale Omgevingsvisie was de directe aanleiding,” aldus Raaijmakers. “We hadden als gemeente een aantal regionale samenwerkingen in het economisch domein gehad die succesvol waren geweest en bestuurlijk naar meer smaakten.”
De twee wethouders zagen de meerwaarde van de RIA, zijn echt van onderop begonnen en hadden trek in een akkoord met het Rijk
Toen vanuit de NOVI een regionale verstedelijkingsstrategie voor stedelijk Brabant uitgewerkt moest worden, is de schaal van de stedelijke regio Breda-Tilburg als vertrekpunt genomen. Dat betekende in november 2020 de formele verankering van de SRBT in het nationaal ruimtelijk beleid. De afzonderlijke RIA’s voor de regio Baronie (Breda en omliggende gemeenten) en de regio Hart van Brabant (Tilburg en omliggende gemeenten) dienden als bouwsteen voor een op te stellen verstedelijkingsakkoord voor de SRBT. “Het was best een opportunistische start,” lacht Raaijmakers. “Eindhoven had er al één, andere Brabantse regio's nog niet. Dat was de worst waar we achteraanliepen.”
Hechte samenwerking
Raaijmakers gebruikt de term opportunistisch om de start van het proces te karakteriseren niet zomaar. Als hij terugdenkt aan het begin van de samenwerking, ziet hij de vriendschappelijke band tussen twee wethouders als belangrijkste succesfactor – naast de landelijke, formele verankering. “Als deze twee D66-wethouders uit Breda en Tilburg elkaar niet zo goed hadden gekend, was dit proces nooit zo gelopen. Zij zagen de meerwaarde van de RIA, zijn echt van onderop begonnen en hadden trek in een akkoord met het Rijk om onze opgaves te stutten met Rijkshulp. En toen de twee centrumsteden de handen ineensloegen, had dat in de regio direct ook een behoorlijk effect. De voortrekkersrol werd door de rest van de regio gezien en opgepikt. Er ontstond een sfeer van: ‘op deze trein moeten we springen want dat gaat ons helpen.’ Dus toen de RIA daadwerkelijk werd geïntroduceerd, hadden we de andere gemeenten in hele korte tijd aangehaakt.”
‘Treinstation in Tilburg’ door Lea Rae (bron: Shutterstock)
Inmiddels zijn de verstedelijkingsakkoorden voor de afzonderlijke stedelijke regio’s vervangen door de uitwerking van één Ontwikkelperspectief NOVEX Stedelijk Brabant. Het opstellen van de Ontwikkelstrategie voor de SRBT met de bijbehorende RIA’s zorgde volgens Raaijmakers voor een hechte interbestuurlijke samenwerking tussen de gemeenten en waterschappen. “Vanaf het begin al. De portefeuillehouders Ruimte zaten direct met waterschappen en gedeputeerden om tafel. Zij zijn afspraken gaan maken, daar lag niks formeels onder, op basis van de regionale strategie is de Ontwikkelstrategie opgesteld. Daar staan toch best spannende dingen in, zoals het uitgangspunt dat we het accent leggen op de binnenstedelijke ontwikkeling van nieuwe woningbouwlocaties. Maar door die persoonlijke relaties en de hechte samenwerking vanaf het begin heeft dat proces heel goed gewerkt.”
Twee processen parallel
De regionale samenwerking is in de jaren daarna alleen maar verder gegroeid. Enthousiasme ontstond bij het bestuur en het ambtelijke apparaat rondom de inhoudelijke verkenning van de opgaven voor de Ontwikkelstrategie. Het zoveel mogelijk parallel laten oplopen van de ambtelijke en bestuurlijke samenwerking en de gezamenlijk verkenning van de regionale opgaven werkte daarbij versterkend voor de regionale samenwerking. De eerdergenoemde D66-wethouders vertelden daar eerder al over in een artikel op Gebiedsontwikkeling.nu. Tim van het Hof, wethouder in Breda: “Doe het bestuurlijk, ambtelijk en politiek echt samen, en blijf dat ook doen. Dat is ook nodig vanwege de democratische legitimiteit van besluiten op regionaal niveau. De gezamenlijke propositie, die integrale lagenbenadering en elkaar aanvullen, dat is de kracht van de RIA.”
In hetzelfde artikel geeft Bas van der Pol, wethouder in Tilburg, aan: “Zorg ervoor dat op het juiste moment de goede vragen op tafel liggen. Zo kan iedere gemeente, groot of klein, haar tijd en middelen effectief inzetten. Maar het allerbelangrijkste: zorg dat regionale samenwerking oprecht voortkomt uit gedeelde kwaliteiten en opgaven.” Raaijmakers vult aan: “Wat hielp, is dat er twee processen parallel liepen. Doordat we in de SRBT al de RIA’s hadden opgesteld, konden we zaken op de schaal van NOVEX Stedelijk Brabant verankeren en daar steun vanuit het Rijk bij zoeken. Aan de andere kant konden we richtinggevende zaken vanuit het ‘Brabantbrede’ niveau meenemen naar de SRBT.”
Op de goede weg
De SRBT komt nu in een fase terecht waarin de regionale samenwerking zich moet gaan verhouden tot de bestaande formele overlegtafels en structuren. Dat levert soms ingewikkelde vragen op over de gewenste governance-structuur. Daarbij zijn vooralsnog twee ‘smaken’ te onderscheiden. Aan de ene kant kan de schaal en massa van de SRBT als uitgangspunt worden genomen, want daar ligt de meerwaarde van de regionale samenwerking. Daar staat tegenover dat de bestaande structuren als uitgangspunt kunnen dienen met de regio’s Hart van Brabant en Baronie. De kunst zit hem waarschijnlijk in het combineren van deze twee ‘smaken’ om te komen tot een passende aansturing van de regionale samenwerking.
‘Treinstation in Breda’ door Drew McArthur (bron: Shutterstock)
Een belangrijke les die door alle betrokkenen wordt genoemd is het op een goed moment verankeren van de governance-structuur van de regionale samenwerking. Raaijmakers: “De betekenis van de RIA is in de loop der tijd veranderd. Toen wij als regio Baronie eerst begonnen met de uitwerking van de RIA, zagen provincie en Rijk nog weinig in het instrument. Wat moeten we daarmee? Nu krijgt de RIA formeel positie en wordt het instrument gepositioneerd als een vervolgstap in de uitvoeringsagenda NOVEX. Maar onze RIA's zijn inmiddels al ruim drie jaar oud. Ze zijn toe aan actualisering, de wereld staat niet stil. Het mooiste zou zijn wanneer we dat samen zouden kunnen doen, Baronie en Hart van Brabant. Op SRBT-schaal, de RIA 2.0.”
Het zou wel heel mooi zijn om die slag te maken, zeker omdat de RIA nu formeel positie heeft gekregen op alle overheidsniveaus
Raaijmakers ziet nog een aantal mogelijke verbeterpunten en kansen in het proces richting de 2.0-versie van de RIA. “Alle dingen die we nu regionaal oppakken, kunnen in die nieuwe RIA opgenomen worden. Die praktische stap hebben wij nog niet gezet. RIA is bij ons voorlopig nog een overheidsdingetje gebleven. De crux van de RIA is dat je marktpartijen betrekt en hun ambities probeert te matchen met jouw eigen ambities. Samen ‘één en één is drie’ organiseren. Dat moet de gedachte zijn. Die oefening zou ik best willen doen.”
“Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat we volop aan de slag zijn met die uitvoeringsagenda en er beperkte capaciteit bij de gemeenten is om die RIA 2.0 op te zetten. Je kunt niet alles tegelijk. Het zou wel heel mooi zijn om die slag te maken, zeker omdat de RIA nu formeel positie heeft gekregen op alle overheidsniveaus. Die formalisatie biedt kansen. Meer power zou de uitvoeringsagenda nog effectiever kunnen maken. We zijn op de goede weg.”
Cover: ‘Kaart van Nederland door een vergrootglas’ door Aaddyy (bron: Shutterstock)
Door Jasper Monster
Redacteur Gebiedsontwikkeling.nu
