De RIA’s bij de SKG Deelnemersraad: van Word via Maps naar Excel

Het inhoudelijke gedeelte van de deelnemersraad-bijeenkomst, begin december in Amersfoort, draait geheel om de Regionale Investeringsagenda (RIA). Op steeds meer plekken in het land worden RIA’s ingezet om op het hogere schaalniveau tot afspraken te komen over publieke, private en maatschappelijke investeringen. In de regio Zwolle maakten zes gemeenten onlangs bekend een RIA op te stellen om de transformaties van hun stationsgebieden haalbaar te maken met een gezamenlijk plan.

De ervaringen die in den lande hiermee in de afgelopen tijd zijn opgedaan, heeft de SKG in opdracht van het ministerie van VRO en het Interprovinciaal Overleg (IPO) gebundeld. Onderzoeker Wendy de Hoog begeleidde het proces en maakt in haar presentatie duidelijk dat in 2020 de start van het denken over de RIA plaatsvond met de SKG-publicatie ‘Na wildwest en sciencefiction op zoek naar de juiste film’. Nederland was het vak van ruimtelijke ordening verleerd, er was behoefte aan een nieuw vehikel om de uiteenlopende investeringsgebieden van de NOVI aan elkaar te kunnen knopen: energie, klimaat, landbouw, duurzame economische groei, bereikbaarheid en woningbouw/verstedelijking.

Een RIA is daarbij vooral behulpzaam om de ‘hoe-vraag’ te beantwoorden: het helder krijgen van de specifieke opgaven per regio, het vertalen in een eenduidige kaart en het daaraan koppelen van de benodigde investeringen. Dat laatste geldt zowel aan de publieke als aan de private/maatschappelijke zijde: ook beleggers hebben behoefte aan lange termijnperspectieven, om daarmee hun investeringen te richten.

Drieslag

Inmiddels is de aanpak van de RIA beland in het regeerakkoord en wordt er op steeds meer plekken mee gewerkt. Niet als een strenge blauwdruk maar als situationeel maatwerk, waarbij iedere regio de aanpak op haar eigen manier kan aanvliegen en invullen. Niettemin zijn er wel overeenkomsten, aldus De Hoog. Veel RIA’s bouwen op volgens de drieslag van Word, Maps en Excel: het gedeelde narratief met de ambities, de kaartbeelden die passen bij de onderhavige regio en het rekenoverzicht waarin de investeringen worden benoemd. Via eerste verkenningen, het opbouwen van een gedeeld perspectief en dito programmering worden de investeringen afgewogen en geprioriteerd om uiteindelijk toe te werken naar de uitvoering. Periodieke actualisering hoort ook nadrukkelijk bij het opstellen van een RIA, als een ‘levend’ document.

In de casus die Staatsbosbeheer voor deze middag heeft voorbereid komt de genoemde drieslag van teksten, kaarten en rekenmodellen duidelijk terug. Centraal staat de toekomst van het Kromme Rijn Linie Landschap-gebied, gelegen aan de zuidkant van Utrecht. Het is een van de voorbeeldgebieden van het programma ‘Groen Groeit Mee’ waarvan het bijbehorende pact in 2022 door 39 partijen werd ondertekend. Gezamenlijke inzet is het laten meegroeien van natuur, groen en blauw met de verstedelijking in de Utrechtse regio. Voor Staatsbosbeheer was het een no-brainer om zich hierbij aan te sluiten, zo geeft Robert Graat (programmamanager Groene Metropool) aan.

Rondom dit gebied vindt de komende jaren veel verstedelijking plaats. Vanuit haar ambitie denkt Staatsbosbeheer we dan mee over de groenblauwe verbindingen in de stad en de aansluiting hiervan op het groen buiten de stad. Drie schaalniveaus neemt ze daarin mee: onze eigen gebieden, het groenblauwe netwerk en de gebiedsontwikkelingen waarin Staatsbosbeheer in toenemende mate in participeert. Daarbij kan het zelfs tot het inbrengen en ruilen van gronden komen.

Samenhangend gebied

Hilco van der Wal, projectmanager Groen Groeit Mee, heeft zich de afgelopen tijd intensief beziggehouden met het opstellen van het ontwikkelingsperspectief voor het Kromme Rijn Linie Landschap-gebied, dat uit moet monden in een uitvoeringsprogramma en daarmee in een RIA. De betrokken partijen streven naar één samenhangend circulair gebied waarbij het landschap de verbinder kan zijn voor de verschillende opgaven die zich hier aandienen. Van een gebied waarin gerecreëerd kan worde tot en met een transitie van het landelijk gebied waarbij de boeren bijvoorbeeld biobased bouwmaterialen gaan leveren voor de 50.000 nieuwe woningen die rondom dit gebied gebouwd gaan worden de komende jaren.

Met de doelen en belangen van de partijen in het gebied als basis is een visiekaart voor de komende tien jaar opgesteld, die weer landt in een businesscase. De haalbaarheid van de eerste tranche aan investeringen is zeker gesteld, spannender wordt het op de langere termijn c.q. op het moment dat de echt grote ingrepen gaan plaatsvinden, zo geeft Van der Wal aan. In theorie is het groen nu opgenomen in de verstedelijkingsstrategie maar hij ziet ook dat het als een ‘schuifje’ wordt gehanteerd dat naar believen aan en uit kan worden gezet. Daarmee blijft het gevaar dat groen bij tegenwind als eerste van de wagen valt. Een duurzame borging in een regionale investeringsagenda en het financieel waarderen van groen zijn daarom essentieel.

Met de doelen en belangen van de partijen in het gebied als basis is een visiekaart voor de komende tien jaar opgesteld, die weer landt in een businesscase. De haalbaarheid van de eerste tranche aan investeringen is zeker gesteld, spannender wordt het op de langere termijn c.q. op het moment dat de echt grote ingrepen gaan plaatsvinden, zo geeft Van der Wal aan. In theorie is het groen nu opgenomen in de verstedelijkingsstrategie maar hij ziet ook dat het als een ‘schuifje’ wordt gehanteerd dat naar believen aan en uit kan worden gezet. Daarmee blijft het gevaar dat groen bij tegenwind als eerste van de wagen valt. Een duurzame borging in een regionale investeringsagenda en het financieel waarderen van groen zijn daarom essentieel.

In de afsluitende discussie passeren diverse vraagstukken de revue, opgeworpen door de drie presentaties. Bijvoorbeeld het who pays the bill-thema: als we met elkaar groen en blauw zo belangrijk vinden, gaan we dan de bekostiging per gebied of regio organiseren of kan er niet beter een collectieve borging op nationaal niveau worden afgesproken? De SKG-deelnemers geven aan dat groen en blauw een bewezen positieve invloed hebben op de gezondheid van mensen maar net zo goed op de waarde van omliggend vastgoed. Hoe kan die invloed op geld worden gezet? Minstens zo belangrijk is het fenomeen dat in veel plannen het toch in eerste instantie om woningbouw en mobiliteit gaat, zo wordt gezegd.

Ook marktpartijen willen daar nadrukkelijk over meedenken, zo blijkt in de discussie. Zij lopen net zo goed tegen barrières aan. Bijvoorbeeld bij de herontwikkeling van stadsranden: daar willen zij graag rood en groen mengen, maar de betreffende stadsranden zijn niet eigendom van de grote stad die ernaast ligt maar van de kleinere gemeenten in het landelijk gebied. Dan komen zij in een heel andere discussie en een ander krachtenveld terecht. Het zijn vraagstukken die zich zeker lenen voor een verdere verdiepingsslag, zo sluit hoogleraar Co Verdaas de middag af.