De stad als speeltuin

Minder stress, compleet gelukkig en zelfs slimmer worden door de stad: is dat mogelijk? Met dank aan Covid zijn we met onze neus op de feiten gedrukt: onze omgeving beïnvloedt ons welzijn. En niet alleen fysiek. Een simpele wandeling door het park doet ons bewegen, maar is ook nodig om ons mentaal op de been te houden. In Restorative Cities zoomen we daarop in: ons geestelijk welzijn. Kunnen we steden creëren die depressies en angsten voorkomen, ons stimuleren en herstellen, ons zelfs slimmer maken? Een belangrijke vraag, in een wereld die draait op hoogopgeleiden met al hun burn-outs.

Zeven principes

Auteurs Jenny Roe en Layla McCay gingen na welke ingrediënten we nodig hebben om zo’n stad, een restorative city, te maken. Ze kwamen op zeven principes. Thema's als natuur en water, beweging, buurtschap, diversiteit en inclusiviteit komen aan bod. Die liggen voor de hand. Verrassender zijn zintuigelijke prikkeling en speelsheid – dit zijn onderwerpen die bij een gebiedsontwikkeling meestal niet in de kwaliteitseisen staan.

Om met de vanzelfsprekende thema's te beginnen. Afgelopen jaren is veel geschreven over het belang van water en natuur voor zowel ons fysieke als mentale welzijn. Dit boek voegt daar een overzicht aan toe van het onderzoek dat specifiek gericht is op de stedelijke ruimte. Zo wordt de positieve c.q. helende werking van natuur aangetoond op de cognitieve gezondheid, sociale inclusie, ADHD en schizofrenie. Een voorbeeld daarvan is een studie in Schotland waaruit blijkt dat kinderen die opgroeien met veel groen en parken in de buurt cognitief sterker presteren als ze ouder worden. En dat geldt voor buurten met verschillende socio-economische kenmerken.

Ook voor water, beweging, buurtschap en de sociale aspecten wordt duidelijk aangegeven voor welke effecten daadwerkelijk bewijs is – en welke steden interessante voorbeelden zijn. Zo geven studies in Hong Kong en Ierland aan dat mensen die uitzicht hebben op de zee of bewust langs het open water lopen zich rustiger en gelukkiger voelen.

Zaadjes planten

Een mooi voorbeeld waar veel van deze thema’s samen komen is de buurttuin, die ook in Nederlandse steden steeds meer te vinden is. Sinds vorig jaar is er een bij mij om de hoek. Wat eerst alleen een vergeten stuk gras en wat struiken was, zijn nu moestuinen. De wijk is afgelopen jaren enorm veranderd, ge-gentrificeerd zou je kunnen zeggen. Dit is een plek waar oude en nieuwe bewoners elkaar ontmoeten: samen nieuwe zaadjes planten – letterlijk en figuurlijk.

Hard bewijs

Wat opvalt is dat een positieve relatie tussen de genoemde thema's en mentaal welzijn vaak aannemelijk is maar dat er niet altijd even hard bewijs voor is. Neem bijvoorbeeld de aanwezigheid van stedelijk water en de vermindering van depressie. Het onderzoek hiernaar is beperkt tot enkele studies, met hooguit een handvol cases. Restorative Cities is daar eerlijk in maar dit blijft nog wat hangen. Juist de cijfers zijn nodig om 'extra's' te realiseren. Conclusie: er is meer onderzoek nodig.

Dan komen de twee thema's die ik zelf leuk en verrassend vond: 'playful' en 'sensory'. Ze beantwoorden aan het beeld dat veel mensen zullen herkennen: de stad als speeltuin. Een plek die het onverwachte, creatieve en spontane in ons naar boven brengt. Waar we worden verrast door anderen, en door onszelf. Waar als we de hoek omgaan een nieuwe wereld ligt - buiten ons voorstellingsvermogen.

Dat kan je doen door in een gebiedsontwikkeling speelelementen mee te nemen. Plekken waar niet alleen kinderen, maar ook volwassenen klimmen en klauteren - willen we niet allemaal terug naar de apenrots? Een mooi voorbeeld is Das Netz in Berlijn: een enorm net waar jong en oud doorheen kunnen lopen, kunnen hangen en liggen.

Maar je kunt ook breder denken. Kleuren, geuren en onverwachte situaties stimuleren onze hersenen. Input uit zintuigen ligt dicht bij het deel van de hersenen waar emoties worden verwerkt. Vertaald naar stedelijk ontwerp kunnen we ons voorstellen dat lange grijze blokken zonder enige decoratie weinig mensen gelukkig maken. Dat geldt ook voor brede asfaltwegen met razend verkeer.

Restorative Cities geeft aan waar onze hersenen wel blij van worden: een afwisselend straatbeeld, verschillende materialen, plekken, lichtval en zelfs geuren. Een plek om je continu te stimuleren - het staat niet ver af van een pretpark. Het maakt duidelijk waarom steden als New York en Tokyo blijvend populair zijn. Dynamiek en een menselijke maat: de stad trekt je los uit je eigen gedachten.

Weer kind zijn

Met de speelsheid en zintuigen hebben Roe en McCay iets interessants te pakken. Al zijn de effecten hiervan lastig te onderbouwen, ze grijpen terug op een gevoel dat we allemaal begrijpen: de wens om weer kind te zijn. Tot je knieën in het water, de golven voelen van de zee, in bomen klimmen en verstoppertje spelen. Het gevoel hebben erbij te horen en je te verwonderen over de wereld van anderen.

Dat beeld is waar Restorative Cities uiteindelijk over gaat. Want niet alles is te onderbouwen – en misschien moeten we dat ook niet willen. De uiteindelijke boodschap, zeker ook voor gebiedsontwikkelaars is: eer het kind in jezelf, en ontwerp de stad vanuit dat perspectief. Neem eens een buurttuin op in het ontwerp, of een klimrek voor volwassenen. Want minder efficiënt en meer gelukkig, willen we dat niet allemaal?