De stad vergroenen? Houd je als bestuurder koest, realiseer korte lijnen en praat met bewoners

De snelweg tussen de Deense steden Odense en Kopenhagen is niet de plek waar je midden in de zomer graag gebeld wordt op de werktelefoon. Maar als Paul Weidema toch opneemt en hoort dat ‘zijn’ groenstrategie een prijs heeft gewonnen, vindt hij het ineens een stuk minder erg dat hij tijdens zijn vakantie wordt gestoord. “Heel leuk nieuws natuurlijk, daar nam ik graag de tijd voor”, vertelt de senior projectleider bij Stadswerk072, de organisatie die verantwoordelijk is voor het onderhoud en de inrichting van de buitenruimte in (onder andere) Alkmaar.

Honderden kilometers verderop blijft Ad Jongenelen maar appjes ontvangen van de directeur van Stadswerk072. Die weet dat Jongenelen en zijn collega-wethouders van het nieuwe college in Alkmaar op dat moment midden in een kennismakingsweek op de hei zitten, dus de wethouder verwacht slecht nieuws. “Na het vijfde berichtje belde ik maar terug, want ik dacht dat er iets in de brand stond. Maar het was het tegenovergestelde. Erkenning voor het werk dat Paul en zijn collega’s leveren en voor het beleid dat mijn voorganger heeft opgesteld.”

Overwinning

De nominatie voor de European Green Cities Award 2022 was de reden voor de vrolijke telefoontjes naar Jongenelen en Weidema. De vergroeningsstrategie in het Noord-Hollandse Alkmaar is een van de dertien Europese groenprojecten die kans maakt op de overwinning tijdens de derde editie van de wedstrijd. Volgens de jury, die de prijs in december in Parijs uitreikt, “kan Alkmaar alle Europese steden inspireren met haar werkwijze waarmee het in drie jaar tijd 30.000 m2 groen heeft toegevoegd, zonder lange procedures en hoge budgetten.”

“Ik ben mijn Frans al aan het oefenen voor de overwinningsspeech”, grapt Jongenelen wanneer het over de slotbijeenkomst in de Franse hoofdstad gaat. Maar, zo benadrukt hij later in het gesprek, de nominatie op zich is veel belangrijker dan de kans op een Europese overwinning. “Het gaat om de erkenning die wij als stad voor ons beleid krijgen. Dat is heel veel waard.”

50.000 m2

In 2020 krijgt Stadswerk072 van het stadsbestuur de opdracht ‘Vergroenen en Biodiversiteit’. Net als in andere Nederlandse steden maken de Noord-Hollandse bestuurders zich destijds zorgen over de gevolgen van klimaatverandering, hittestress en de afname van de biodiversiteit. Doel is om de ‘nutteloze verhardingen’ binnen de gemeentegrenzen te vergroenen. De partijen spreken met elkaar een duidelijke doelstelling af: in zeven jaar tijd 50.000 m2 steen veranderen in groen.

Weidema: “Ik zit samen op de kamer met de beheerders van het groen en de meldingen van bewoners komen hier ook binnen. Dat maakt de lijnen heel kort en zo kunnen we heel snel schakelen. De partij die het onderhoud in de wijk doet, doet ook de aanplant. Dat zorgt voor betrokkenheid onder de medewerkers, omdat ze medeverantwoordelijk zijn voor het resultaat.”

De snelheid die door deze organisatiestructuur ontstaat, valt ook al snel de bewoners op. Zij zien niet alleen dat het groen veel eerder wordt aangelegd dan voorheen, maar merken ook dat de gemeente echt wat doet met de suggesties die zij aandragen. “Het werkt aanstekelijk. Er ontstaat vertrouwen doordat inwoners op andere plekken hebben gezien hoe snel het gaat en hoe mooi het is geworden. Dat verlaagt de drempel om ook naar ons toe te komen met goede ideeën.”

Een van die ideeën die vanuit de Alkmaarders komt, is het vergroenen van pleinen in wijken die in de jaren 80 zijn gebouwd. De auto speelt op deze plekken nog een dominante rol in het straatbeeld, maar na monitoring en overleg met de buurt blijkt dat ruim de helft van het aantal parkeerplaatsen nooit wordt gebruikt. En dus komt daar groen voor in de plaats.

Slagkracht en slagruimte

Ook Jongenelen raakt, wanneer hij deze zomer als wethouder begint in Alkmaar, snel enthousiast over de werkwijze. “Kleine teams, korte lijnen, snel schakelen. Laaghangend fruit eerst, goede communicatie met buurten. Niet een hele wijk vergroenen, maar daar waar de kansen liggen direct de kansen oppakken en beginnen. Op die manier kon iedereen heel snel acteren. Je hoeft niet het wiel uit te vinden, je moet het wiel alleen maar laten rollen. En bij ons rolt het wiel als een gek.”

Het gevolg is dat de wethouder zich vooral niet actief met het groenbeleid in de stad bemoeit. “De mensen die het moeten doen zitten bij Paul op de kamer. Dan kunnen ze vreselijk snel schakelen, maar dan moeten ze wel de ruimte krijgen zodat ze niet voor elk plantje of elk pleintje terug naar de gemeenteraad moeten. Dat werkt alleen maar vertragend. Er is slagkracht, maar er is ook slagruimte gecreëerd. Daarom kunnen we snel stappen maken.”

Punt op de horizon

De cijfers ondersteunen de positieve verhalen van het tweetal. Na drie van de in totaal zeven jaar is inmiddels al 30.000 m2 van de in totaal 50.000 m2 vergroend. “Ik ga dan ook niet aansturen op ander beleid”, lacht Jongenelen. “Misschien pas als ik een memo aan de raad stuur en aangeef: we gaan er nog eens 50.000 doen. Nee, dat weet ik nog niet. Maar het gaat heel goed en de mogelijkheden zijn ook nog niet uitgeput.”

Zo zijn de schoolpleinen in de gemeente naar de smaak van het duo nog veel te stenig en is er nog genoeg ruimte om particuliere initiatieven als het aanleggen van geveltuinen de ruimte te geven. Weidema: “Niet lullen maar poetsen. Het hoeft niet zo ingewikkeld te zijn, gebruik je gezonde verstand. Iedereen ziet dat een versteend en verwaarloosd plein niet de bedoeling is. En vergroen liever snel een reeks aan versteende, aaneengeschakelde pleintjes dan dat je een groot plan maakt om een groot gebied in één keer te vergroenen. Dat is veel effectiever.”

Ook Jongenelen heeft nog wel wat adviezen voor collega-bestuurders en andere professionals. “Zorg vanuit bestuurlijk oogpunt dat de organisatie staat en dat de mensen elkaar kunnen vinden. Zet dan een concreet punt op de horizon, bijvoorbeeld onze 50.000 m2, en laat het dan los. Ga je niet dagelijks met alles bemoeien. Als je goede mensen hebt, gaat het vanzelf goed.”