De toekomst van de stad ligt in de buitenwijk

Ingewikkelde vraagstukken voor een breed publiek makkelijk leesbaar maken. Die gave is niet iedereen gegeven. Hoe kun je ongelijkheid, rechtvaardigheid, woningnood, stadsontwikkeling en alle (on)mogelijke verbanden hiertussen in een helder en breder kader plaatsen? Het lukt journalist Floor Milikowski keer op keer om kwesties voor een breed publiek duidelijk uit te leggen. Milikowski legt verbanden, laat mensen aan het woord, zoekt de angel. Haar journalistieke insteek zorgt ervoor dat andere dan de gebruikelijke vakmedia haar constateringen oppikken.

De goede verkoop van haar publicaties toont aan dat er in Nederland wel degelijk een breed publiek geïnteresseerd is in standpunten en ontwikkelingen omtrent de ruimte en de toekomst van stad en land. Zo werd haar boek ‘Van wie is de stad. De strijd om Amsterdam’ dat in 2018 verscheen veel gelezen. Daarna publiceerde zij 'Een klein land met verre uithoeken. Ongelijke kansen in een veranderend Nederland'. Dat liet zien dat het zogeheten egalitaire Nederland lang niet zo egalitair was als gedacht. Nu ligt er een honderd pagina’s tellend boekje waarin Milikowski zich richt op de dynamiek in de buitenwijk. ‘Vitale ideeën voor de wereld van morgen’ is de ondertitel. Daarmee wordt de toon gezet: er is hoop voor morgen.

Beleidsmakers overtuigen

Als je regelmatig essays van Milikowski leest bekruipt je bij dit boek het gevoel, dat je het eerder hebt gelezen. Dat gevoel klopt. Basis is het essay dat Milikowski juni 2021 in opinieweekblad De Groene Amsterdammer publiceerde. Dat had als titel ‘Wie bepaalt de waarde der dingen?’ en ging in op de dynamiek in een aantal buitenwijken van Amsterdam. Een dynamiek die volgens Milikowski niet gezien wordt. Buurtbewoners nemen er het heft in eigen handen – of doen althans een poging daartoe – maar stuiten vaak op weerstand, of onvermogen van de lokale overheid.

In haar nieuwe boek borduurt Milikowski hierop voort, door de interviews die zij voor het essay voor De Groene heeft geschreven, te larderen met hoofdstukken over maatschappelijke waarde, de superdiverse stad, de gemeenschap en de welzijnseconomie. In deze hoofdstukken worden welbekende namen uit de vakwereld als Richard Florida, Edward Glaeser en Enrico Moretti, aanhangers die de euforie over het economisch succes van de stad delen, tegenover Richard Sennet gezet. Sennet heeft zijn twijfels over het succes van economische groei.

Jammer dat telkens weer Angelsaksische literatuur wordt aangehaald om ontwikkelingen in Nederland te duiden. Engeland en de Verenigde Staten zijn allebei landen die dermate afwijken van Nederland, dat de vraag zich voordoet, of vergelijken zin heeft. Terwijl in onze buurlanden Duitsland, Denemarken en Frankrijk de discussie over de ongelijke welvaartsverdeling ook woedt. Daar schrijven onderzoekers en journalisten intelligente boeken over stedelijke ongelijkheid en emancipatie van achtergestelde groepen. Het zou aardig zijn eens te lezen hoe de buurlanden problemen aanpakken, om daar (gefundeerde) lessen uit te kunnen trekken.

Trappelen

De toekomst van de stad ligt dus in de buitenwijk. Juist daar is superdiversiteit een kracht, juist daar willen jonge, ambitieuze kunstenaars, ondernemers en maatschappelijk werkers het allemaal anders doen. Milikowski toont aan dat er een generatie staat te trappelen om verandering. De achterflap meldt dat het boek de onzichtbare rijkdom van buitenwijken wil laten zien, die voor beleidsmakers onzichtbaar is. Ik vermoed dat Amsterdamse beleidsmakers worden bedoeld. Voor de niet-Amsterdammers duurt het even voordat helder is dat de onvrede zich in louter Amsterdamse buitenwijken heeft laten meten. Vervolgens wordt gesteld dat wat zich in Amsterdamse wijken afspeelt, ook in buitenwijken van andere steden speelt. Voorbeelden van niet-Amsterdamse wijken ontbreken. Daarmee gaat deze bewering zwabberen. Andere constateringen worden met ‘steeds meer’ en ‘steeds vaker’ gestut. Dan zou cijfermatige onderbouwing het mogelijke onderbuikgevoel dat deze termen oproepen kunnen wegnemen, maar die volgt niet. Deze grote stappen, snel thuis-methode zweeft af en toe door dit boek heen.

Zo stelt Milikowski de dynamiek in Amsterdam Nieuw-West aan de orde. Beweerd wordt dat de fijnmazige stedenbouwkundige en architectonische opzet van oudere (Amsterdamse) stadswijken wél ruimte biedt aan het mengen van functies, in tegenstelling tot wijken als Nieuw-West. Hier wordt Amsterdams’ bekendste onderlegger – namelijk: erfpacht – even vergeten. Die zorgt ervoor, dat functiewisseling in buitenringse Amsterdamse stadsdelen anders en ingewikkelder verloopt dan in de oude delen van de stad, waar eigen grond eerder norm dan uitzondering is. In dat laatste geval komt de gemeente niet telkens langs om af te rekenen bij functiewisseling; bij erfpacht wel. Ondanks dat alles als een trein leest, geeft het ontbreken van een dergelijk essentieel detail het boekje iets nonchalants.

Generatie met idealen

Waarmee niet gezegd is dat er geen uiterst zinnige zaken zijn te lezen. De kracht ligt in quotes van de geïnterviewden. Wouter Pocornie, Ama Koranteng-Kumi, Mohamed Mahdi, Najah Aouaki en anderen: zij doen allen uitspraken die lang naklinken bij de lezer. In bijna alle verhalen botsen de goede bedoelingen vanuit diverse overheden pijnlijk op waarheden uit de buurten en wijken, die door overheden over het hoofd worden gezien. Zo kraakt Wouter Pocornie, architect, urbanist en onderzoeker, en een van de sturende krachten achter vrijplaats Prospect Eleven in kantorengebied Amstel 3 in Amsterdam-Zuidoost, het construct ‘middeldure huur’. Heden ten dage hét tovermiddel om de middenklasse in de overkokende stad toch een plek te kunnen bieden. Hij veegt er de vloer mee aan. “Het gemiddelde inkomen in Amsterdam-Zuidoost is 18.000 euro. Dan kan je onmogelijk 800 of 1.000 euro huur betalen. Rutte heeft het letterlijk over invechten gehad. Zo voelt het ook. Je moet hier keihard vechten voor je plek.” Ook Aouaki komt scherp naar voren. Zij heeft kritiek op het bezigen van mooie woorden over inclusieve wijken en gelijke kansen: “In het bestaande model kan je geen inclusieve wijk creëren, maar dat is wel hoe het wordt aangepakt.”

Alle geïnterviewden tonen aan dat zij tegen muren aanlopen als zij hun idealen voor een betere stad willen vervolmaken. Stadsbestuurders, met wie deze generatie in gesprek probeert te komen, reageren welwillend, beloven van alles en gaan vervolgens op de oude, eigen voet verder. Het lijkt erop, dat het projectgerichte werken van overheidswege zich slecht verdraagt met het daadwerkelijk veranderen van de werkwijze. Het veranderen van die werkwijze is niet iets dat binnen een vierjarige politieke en beleidscyclus lijkt te passen. Het dominante projectdenken staat het niet toe.

Veranderen is noodzakelijk om tot een succesvolle buurt of wijk te komen, vooral op langere termijn. Daar is volgens Milikowski – en de geïnterviewden – wel degelijk vraag naar. Vooral in buurten waar de kwetsbaarheid van bewoners groot is. Dat zijn – niet toevallig – de buurten die door de gevolgen van het wegbezuinigen van voorzieningen de afgelopen jaren sterk geraakt zijn.

Goede bedoelingen

Door een nieuwe generatie een stem te geven weet Milikowski de tijdgeest scherp te raken. De status quo versus nieuwe ideeën, plus de hardnekkige mismatch tussen die twee: dat is de teneur die na het lezen van het boek blijft hangen. Een generatie met ideeën en idealen die (nog) niet bij iedereen helder op het netvlies staan komt over het voetlicht.

Prachtig, dat enthousiasme. Mooi, al die mensen die staan te popelen. Maar komt het verder? Dat gebrek aan ideeën is het probleem niet. Het probleem ligt elders. Partijen die de macht hebben, communiceren driftig mee over inclusiviteit, rechtvaardigheid, verbinding et cetera maar gaan vervolgens op oude voet verder. Is de inspiratie die het boek biedt genoeg om de kracht van de gemeenschap en de onzichtbare rijkdom in de buitenwijken (van Amsterdam) beleidsmakers te overtuigen het echt anders te doen? Het boekje sluit af met het advies aan de lezer om naar buiten te gaan om de stad van een andere kant te bekijken. Daar kan niemand tegen zijn. De vraag blijft open of bekijken voldoende is om hardnekkige systemen te kunnen veranderen. Ik mag het hopen.