De volgende stap in de smart city: meebewegen op het ritme van de stad

Een straat waar een vaste indeling ontbreekt, maar de inrichting van de publieke ruimte elk moment van de dag wordt aangepast aan de behoeften van de gebruiker. Is het spitsuur op een werkdag, dan is er ruimte voor een extra rijbaan. In het weekend transformeert die ruimte in een basketbalveld of een grasveld met bankjes. Is het heel warm, dan verschijnen er bomen op het gras die zorgen voor schaduw. Etenstijd? Dan komen er pop-up winkeltjes tevoorschijn die eten verkopen. 

City as a License 

Het is niet een scene uit een nieuwe sciencefictionfilm, maar de visie op de toekomst van de openbare ruimte die het Amerikaanse architectenbureau Kohn Pedersen Fox Associates afgelopen jaar presenteerde op de architectuurbiënnale van de Chinese stad Shenzhen. Het idee van de architecten past perfect tussen alle succesvolle (en minder succesvolle) smart city scenario’s die de afgelopen jaren zijn gepresenteerd. The City as a Service, waarin het verzamelen en analyseren van (big) data het uitgangspunt worden van gebiedsontwikkeling. Op basis van de data ontstaat er een meer persoonlijke dienstverlening en een aantrekkelijke publieke ruimte die meebeweegt met het ritme van de stad.

In een artikel in Ruimte en Wonen wordt de vraag gesteld wat de keerzijde is van de introductie van al deze techniek met bijbehorende voordelen en personificatie. Welke data wordt er precies gebruikt voor de analyses die het systeem aansturen en wie bepaalt die regels eigenlijk? Op wiens voorkeuren wordt het aanbod precies afgestemd en wie krijgen er voorrang bij de toegang tot de diensten? “Om de mogelijke dynamiek van de publieke ruimte in zo’n slimme stad te begrijpen, is dan ook een ander perspectief nodig. Niet dat van de stad als verzameling gepersonaliseerde diensten, maar dat van The City as a License.” 

Blockchain 

Nieuwe technologieën als sensoren, communicatietechnologieën en databases kunnen volgens de auteur zorgen voor een situatie waarin openbare ruimtes en infrastructuur in steden niet meer vrij toegankelijk zijn, maar georganiseerd worden via algoritmes. De vraag is wat dat betekent voor gebiedsontwikkeling. Centraal staan daarbij de databases die nodig zijn om deze slimme keuzes te maken. De ‘boekhouding’ van de stad, waarin staat wie op welk moment tegen welke voorwaarden gebruik mag maken van de openbare ruimte of de infrastructuur.

De inrichting van deze databases wordt in de toekomst steeds belangrijker voor stedenbouwers en planners, is de conclusie. De techniek achter blockchain opent talloze nieuwe mogelijkheden voor de organisatie van stedelijke processen in de vorm van decentrale transactienetwerken. Concreet: lokale munten die verdiend kunnen worden tijdens vrijwilligerswerk en alleen te besteden zijn in de eigen wijk. Een systeem waarmee een uur de straat schoonmaken kan worden omgezet in twee uur tegoed voor het gebruik van een deelauto. Of een GPS-systeem waarop tussen half drie en half vier in de middag alle straten rondom scholen geblokkeerd zijn.

Ongelijkheid 

Met het perspectief van The City as a License laat het artikel zien wat deze technologie voor de inrichting van de openbare ruimte kan betekenen. Want wat is het gevolg als uiteenlopende partijen zeer gedetailleerde lokale regels op kunnen stellen die worden vastgelegd in volautomatische technologische systemen? Allereerst kunnen er nieuwe governance-vormen ontstaan die nieuw zijn binnen onze samenleving. Wie heeft de macht om te bepalen of de openbare ruimte een basketbalveld wordt of dat er toch plaats is voor een extra rijbaan. Of is er wellicht sprake van een voorkeursbehandeling. Doordat de computer deze beslissingen maakt, verdwijnt ook de flexibiliteit die er nu wel in ons rechtssysteem zit. 

Het tweede aandachtspunt is het verdwijnen van informele interacties. Bewoners helpen elkaar bij bijvoorbeeld het onderhoud van de gemeenschappelijke buitenruimte. Gebeurt dat dan nog uit sympathie of omdat ze vinden dat dat nu eenmaal hoort als buren, of omdat ze er expliciet voor worden beloond? Het risico is dat ze elkaar meer gaan zien als klanten en leveranciers en minder als buren. 

Tot slot kunnen volgens dit perspectief decentrale transactienetwerken ook leiden tot nieuwe ongelijkheden. Als voorbeeld wordt de app Waze genoemd, een navigatiedienst die automobilisten de snelste route adviseert op basis van de verkeersdrukte. Rustige buurten veranderden door de dienst in sluiproutes. De Amerikaanse stad Los Angeles is daarom al de strijd aangegaan met het platform omdat de algoritmes in strijd zijn met de verkeersplanning van de stad.

De verwachting is dat wanneer decentrale transactienetwerken populairder worden een dergelijke strijd over welke gegevens al dan niet gebruikt mogen worden, vaker gevoerd zal gaan worden. “Het is niet ondenkbaar dat bemiddelde groepen met goede connecties bij zowel het bedrijfsleven als de overheid het makkelijker vinden deze weg te bewandelen. Dit kan leiden tot nieuwe vormen van ongelijkheid met betrekking tot het gebruik van openbare ruimte.”

Cover: Shenzhen - Afbeelding van Charlottees via Pixabay