De woonworkshop

‘Jullie zijn de pioniers van het nieuwe wonen'

Wat is er aan de hand in Vinkeveen. Een popconcert? De huwelijksreceptie van een plaatselijke voetbalheld? Het is even voor half acht als uit alle richtingen van het Utrechtse dorp mensen naar De Boei stromen, het gemeenschapshuis dat in de schaduw van de kerk ligt. In de foyer prijken manshoge borden met schetsen van een uitgestrekt landschap. Uit het welkomstwoord van CDA-wethouder David Moolenburgh blijkt even later wat er zich vanavond af gaat spelen.
‘Wie was ook aanwezig bij de eerste woonworkshop?’ vraagt hij.
In de tot aan de nok toe gevulde grote zaal steken tientallen mensen hun hand omhoog.
‘En wie bij de tweede?’
Nog meer handen reiken naar de lucht.
‘Wie is er voor het eerst?’
Vooral achterin, waar laatkomers nog naar binnen drommen knikken mensen bevestigend.
‘Ook u heet ik hartelijk welkom,’ vervolgt de wethouder. ‘Want ook u maakt deel uit van dit unieke proces waarin mensen zelf bepalen hoe ze willen wonen. U bent de pionier van het nieuwe wonen.’

Crisis leidde tot verschuiving in woonmarkt

Woonworkshop heeft nog geen plekje veroverd in de dikke Van Dale maar onder makelaars, projectontwikkelaars en ambtenaren is het woord inmiddels een gevleugeld begrip. Want, de term markeert bij uitstek de verschuiving in het denken die zich in de naweeën van de crisis in de woningmarkt voltrekt: van aanbod-gedreven naar vraag-gestuurd. Nieuwbouwprojecten worden niet langer op de tekentafel bedacht, ze krijgen gestalte op bijeenkomsten waar toekomstige bewoners, ondernemers en recreanten met elkaar het gesprek over hun woon- en omgevingswensen aangaan, zo hebben de aanbieders ontdekt. Co-creatie, consumentgericht ontwikkelen, eigen initiatief van de woonconsumenten: het zijn uitdrukkingen die steeds frequenter opduiken in de toekomstverkenningen over volkshuisvesting.

Omslag

Het nieuwbouwproject in Vinkeveen is een illustratief voorbeeld van deze omslag. De oorspronkelijke plannen van de gemeente De Ronde Venen, waar Vinkeveen samen met onder meer Abcoude, Wilnis en Mijdrecht deel van uitmaakt, dateren al uit 2006. Onder de titel Westerheul IV – een naam die eerder doet denken aan een kille havengeul dan aan een behaaglijke woonwijk – werd een structuurschets opgesteld voor de ontwikkeling van 7,7 hectare grasland ten zuiden van het oude centrum. Het plan voorzag in de aanleg van een moderne, groene wijk met 270 woningen: vrijstaande herenhuizen, twee-onder-een-kapwoningen en vooral veel appartementen, 142 in totaal. Na jaren van overleg ging eind november 2013 met enige fanfare de eerste paal de grond in. De bouw liep echter al snel vertraging omdat er te weinig interesse bestond voor de koop- en huurwoningen. ‘Westerheul IV op losse schroeven,’ kopte een lokale krant zelfs.

Ander soort vraag ontstaan

Wethouder Moolenburgh nam daarop het besluit het plan nog eens kritisch tegen het licht te houden. ‘We moesten constateren dat er een ander soort vraag was ontstaan,’ kijkt hij terug. ‘Vroeger gingen mensen daar wonen waar gebouwd werd maar de hedendaagse consument stelt eisen aan hoe hij wil wonen: we kregen die huizen domweg niet verkocht. Na overleg met alle partijen hebben we afgesproken met de toekomstige bewoners aan tafel te gaan zitten om te onderzoeken in wat voor soort omgeving en in welk type huizen ze dan wél wilden wonen.’ Hoe? ‘Door te praten, écht te luisteren en te inventariseren, daar komt het in de kern op neer,’ zegt Mark Compeer die als gemeentelijk projectleider werd aangesteld. ‘Het klinkt gemakkelijk maar deze werkwijze vergt een wezenlijk andere manier van denken: niet top-down maar van onderaf.’

Opfrisbeurt

De gemeente koos ervoor het bouwproject op een geheel nieuwe leest te schoeien. Kleuren, teksten, website: alle communicatiemiddelen kregen een opfrisbeurt. Ook de ongelukkige, door de stagnerende verkoop enigszins besmette naam Westerheul IV werd vervangen door het vrolijker Vinkeveld. Bij iedereen die eerder interesse had getoond in een woning in Westerheul IV viel dit voorjaar een uitnodiging voor een woonworkshop op de deurmat. 120 bezoekers lieten zich verleiden tot deelname aan een avond waarop zij hun mening gaven over de verkaveling van de grond, de sfeer en indeling van de wijk en de woningtypen van hun voorkeur. ‘Twee zaken werden me die avond al meteen duidelijk,’ zegt Moolenburgh. ‘De mensen wilden niet in een wijk met een moderne uitstraling wonen, eerder jaren dertig en een traditionele stijl. We moesten een diverser aanbod ontwikkelen, van rijwoningen tot tweekappers en vrije kavels. En niet zoveel appartementen. ’ Anderhalve maand later werd ook de tweede woonworkshop, waarin de openbare ruimte en het duurzaamheidsniveau centraal stonden, druk bezocht. ‘We geven de deelnemers voorrang bij de inschrijving,’ zegt Moolenburgh. ‘Zo belonen we hen voor de tijd die ze investeren om met ons mee te denken.’

Inrichting centraal

Op de derde woonworkshop draait alles om de woningen zelf. Nadat de wethouder zijn welkomstwoord heeft afgerond, verspreiden de bezoekers zich over de zaal. Aan tafel geeft Allie Blijleven van ontwikkelaar Vink + Veenman uitleg over de verandawoningen. ‘Op uw verzoek hebben we die veranda’s nog wat ruimer gemaakt,’ vertelt hij. ‘Kijk, het zijn tweeëneenhalve meter diepe vlonders geworden waarop u lekker kunt barbecueën in de avondzon.’ Zijn toehoorders, een gemêleerd gezelschap dat in leeftijd varieert van 25 tot 55, kijkt hoe zijn hand heen en weer schiet over de plattegronden. ‘Extra buitenruimte voor binnen,’ constateert een man instemmend.
‘Binnenbuitenruimte,’ bevestigt Blijleven cryptisch. Hij gaat verder met een exposé over dakkapellen, duurzaamheidspakketten (‘Wilt u een grotere ketel? Vloerverwarming?’) en de houten berging waar een carport van te maken is.

‘Mag ik even een rondje maken?’

Een tafel verder vraagt gespreksleider Gerben Kamphorst of de deelnemers even willen gaan staan om een betere blik te kunnen werpen op de kaarten met vrije kavelvarianten die hij op het tafelblad heeft uitgevouwen. ‘Mag ik even een rondje maken?’ vraagt hij. ‘Op uw verzoek hebben we ook wat kleinere kavels gemaakt. Wat spreekt u aan, wat niet?’
‘Wat is dit?’ vraagt een veertiger met een blauwe pullover. Hij wijst op een rechte blauwe streep.
‘Dat is de vaart, daar komt een talud dat zo naar uw tuin afloopt.’
‘Komt daar geen bruggetje overheen?’
Kamphorst schudt zijn hoofd.
‘Maar dat is allesbehalve logisch,’ oordeelt de veertiger scherp.
Een vrouw met een roze sjaal staart peinzend naar een tekening met een driehoekig groen vlak dat wordt omgeven door een lint van grijze rechthoekjes.
‘Dit is toch de brink?’
Ze plant haar vinger in het groen.
‘Kan ik daar straks met mijn auto op?’ vraagt ze bezorgd.
‘Uit de eerdere woonworkshops bleek dat mensen de brink autovrij willen houden,’ reageert Kamphorst. ‘U krijgt wel de beschikking over een parkeerhof die toegang biedt tot de ontsluitingslus.’ Met zijn pen geeft hij de route aan die het autoverkeer kan afleggen. Zijn toehoorders blijven kritisch. ‘Als je wilt dat ik hier een tonnetje of vijf, zes voor neerleg, moet het wel allemaal tot in detail kloppen,’ zegt de man met de pullover.
‘Daarvoor zijn we hier,’ zegt Kamphorst. ‘Bedankt voor uw input.’

Driedimensionale animaties

In de foyer schuifelen bezoekers langs panelen die in vogelvlucht de historie van het project laten zien, maquettes die het gevarieerde huizenaanbod inzichtelijk maken en computerschermen met driedimensionale animaties van de door hen gecreëerde woonomgeving. In een wat afgelegen zaal achter de trappen luistert een groepje mensen verbaasd naar architect Leendert Steijger die hen voorhoudt dat zij zelf het aangezicht van hun gevel kunnen bepalen. ‘En als jullie straks allemaal dezelfde saaie gevel kiezen, roep ik iedereen weer bij elkaar en zeg ik: ‘Jongens, gaan we er nou een leuke buurt van maken of niet?’
‘Mogen we ook de voorkant echt zelf kiezen?’ vraagt iemand.
‘Jazeker, en daar blijft het niet bij. Jullie mogen ook de binnenkant van je huis helemaal zelf ontwerpen.’ Als een volleerde reisgids neemt Steijger zijn toehoorders mee op sleeptouw naar het terra incognita van hun toekomstige woning. ‘Keuken aan de straat- of de tuinkant? Een extra badkamer op zolder? Roept u maar!’
‘Ik wil daar een walk-in closet hebben,’ klinkt het gedecideerd op de achterste rij van het groepje.
‘Een inloopkast om je echtgenoot in op te sluiten? Geen probleem!’ grapt de architect.

Traplift

Tegen half tien zoeken de deelnemers geleidelijk de uitgang weer op. Met de overjassen al aan, blijft een echtpaar staren naar een poster met een in stijl en hoogte variërende huizenrij. ‘Wij hebben al een van deze flexwoningen gekocht,’ zegt de vrouw met trots in haar stem. ‘We zijn een van de eerste kopers. Heb je gevraagd wanneer ze worden opgeleverd? vraagt ze aan haar man. ‘Halverwege volgend jaar.’
‘We kunnen niet wachten,’ zegt ze. ‘Mijn moeder trekt bij ons in, ze is al op leeftijd. We laten er speciaal voor haar een traplift in zetten. Ook dat bleek mogelijk.’

Zie ook:

• Samen de droom realiseren