De zelfrijdende auto: Navigeren naar een slimmere toekomst

De overheersend ‘techno-optimistische’ kijk naar innovaties negeert de mogelijk negatieve bijwerkingen die de ontwikkeling en implementatie van een nieuwe technologie met zich mee brengt. Technologische vooruitgang is vaak net zozeer de oorzaak geweest van de ontstane problemen (denk aan het aantal dodelijke verkeersongelukken sinds de komst van de auto). Succesvolle technologische innovatie moet hand in hand gaan met sociale innovatie. Dit betekent dat technologieën niet simpelweg geïmplementeerd kunnen worden in een bestaande maatschappij, maar vragen om verandering op andere gebieden waaronder wet- en regelgeving, infrastructuur of de omgang met gebruikers.

Dit onderzoek biedt inzicht in de dynamiek tussen al deze verschillende verwachtingen van diverse actoren in het veld rondom de zelfrijdende auto. De resultaten van dit onderzoek kunnen vervolgens bijdragen aan het stellen van prioriteiten in toekomstige beleids- en besluitvorming voor technologische ontwikkelingen.

Verwachtingen van betrokken actoren als input voor scenario’s

Waarom inzoomen op verwachtingen?In feite bestaan nieuwe technologieën niet als er geen verwachtingen over de technologie zijn. Als niemand verwacht dat een bepaalde innovatie een effect heeft, dan zal ook niemand actie ondernemen om de innovatie te ontwikkelen. Verwachtingen zijn daarmee performatief, wat inhoudt dat wanneer ze uitgesproken worden ze iets bewerkstelligen en iets doen. Ze leiden tot actie. Wanneer bijvoorbeeld de overheid een verwachting uitspreekt en stelt dat de zelfrijdende auto leidt tot minder files, dan verandert ze in wezen de sociale werkelijkheid. Ze creëert, versterkt of verzwakt namelijk een verbinding. Actoren kunnen dus ook (bewust of onbewust) verwachtingen gebruiken als middel om een discussie te sturen, coördineren, of stimuleren en daarmee invloed uit te oefenen op toekomstige ontwikkelingen. Het in kaart brengen van verwachtingen maakt dus bepaalde verbindingen zichtbaar. Zo worden in verwachtingen rollen beschreven, vaak voor zichzelf, voor andere en voor een technologie.

In dit onderzoek zijn 20 interviews afgenomen met actoren die indirect of direct betrokken zijn met ontwikkelingen rondom de zelfrijdende auto. De verwachtingen die tijdens deze interviews zijn uitgesproken zijn verzameld en geanalyseerd en als input gebruikt voor de constructie van socio-technische scenario’s. Alle verwachtingen die meer dan één keer zijn uitgesproken zijn opgenomen in een verhaal, wat leidde tot de volgende drie scenario’s.

Scenario 1: Een centraal mobiliteitssysteem

De overheid ziet grote collectieve voordelen voor een volledig automatisch mobiliteitssysteem en coördineert en begeleidt daarom actief het innovatieproces. Zo wordt door middel van publiek-private samenwerkingen een reorganisatie van de huidige infrastructuur uitgevoerd. Door communicatie tussen voertuigen en infrastructuur ontstaat er een collectief mobiliteitssysteem waarbij de snelheid en route van de gebruiker wordt aangepast aan de efficiëntie van het gehele verkeerssysteem. Op de lange termijn verbied de overheid ‘analoge auto’s’. Dit maakt het mogelijk om het aantal parkeerplekken en de hoeveelheid asfalt in de stad terug te dringen naar de randen van de stad waardoor er meer ruimte overblijft voor publieke faciliteiten.

Scenario 2: Comfortabele voertuigen

De meeste gebruikers hebben geen vertrouwen in volledig automatische auto’s. Daarnaast houdt te overheid hoge veiligheidsmarges aan voor automatische functies in auto’s. Dit zorgt ervoor dat er geen incentive is voor bedrijven om een volledig zelfrijdende auto te ontwikkelen. Computers nemen wel gedeeltelijk functies over waardoor de verkeersveiligheid iets toeneemt. De stagnatie van automatisering naar een volledig automatisch systeem zorgt er wel voor dan andere niches zich kunnen ontwikkelen. Zo wordt de elektrische auto gebruikt als duurzamer alternatief voor analoge auto’s.

Scenario 3: Competitie in een coöperatieve maatschappij

Bedrijven zien grote voordelen in het veiliger, groener en efficiënter maken van het mobiliteitssysteem door middel van zelfrijdende voertuigen. Onderlinge samenwerkingen zorgen voor een competitie tussen verschillende alternatieven die zich voornamelijk richten op ‘mobility as a service’. Dit biedt mobiliteit op maat die voldoet aan de behoefte van de individuele gebruiker. Ook de gebruiker gaat mee in deze ontwikkeling, omdat ze zelf de keuze krijgen om wel of niet gebruik te maken van automatische systemen. Voordelen op het gebied van infrastructurele veranderingen (waaronder een toename van publieke ruimtes in stadscentra) blijven echter uit vanwege de vrijblijvendheid. De overheid stimuleert de ontwikkelingen door actief mee te doen aan demonstratieprojecten om het gebruik van automatische systemen te stimuleren.

Deze scenario’s impliceren verschillende rollen voor de verschillende actoren. Afhankelijk van wat voor soort scenario voor een specifieke actor gewenst is kan door de overheid, bedrijven en de gebruiker het innovatieproces worden beïnvloed. Deze rollen hebben invloed op elkaar, zoals te zien is in de onderstaande tabel.

Actoren kunnen coalities vormen om uniformiteit te creëren in verwachtingen. Met deze sterkere gedeelde verwachtingen kunnen zij het innovatie proces beïnvloeden. De scenario’s en rollen uit dit onderzoek dienen als een ‘tool’ om mogelijke samenwerkingsverbanden verder te onderzoeken.