Dit zijn de GO-boekrecensies van 2023

Stedelijke ontwikkeling

In het boek Stad zonder hoogtevrees: de ontwikkeling van een Europese hoogbouwtypologie beschrijft stedenbouwkundige en planoloog Emiel Arends hoe – met vallen en opstaan – in de afgelopen 125 jaar kennis is ontwikkeld over hoogbouw in Rotterdam. Recensent Sebastien Reinink las een compacte en prettig leesbare publicatie: “een must-read om inspiratie op te doen voor het faciliteren van kwalitatieve hoogbouw.”

Journalist Karin Sitalsing volgde begin deze eeuw de totstandkoming van het megaproject Blauwe Stad in Groningen. Twintig jaar later keert ze terug om de balans op te maken. Het boek Blauwestad levert een prettig leesbaar – maar niet volledig – beeld op van deze gebiedsontwikkeling, concludeert recensent Kees de Graaf.

Recensent Jaap Modder nam de publicatie The flexible city tot zich. Exit moderne stedenbouw en blauwdrukplanning, enter flexibele stadsontwikkeling die in staat is om in te spelen op onvoorziene omstandigheden zoals klimaatverandering.

De politieke stad

Welke toekomst hebben postindustriële steden? Het antwoord op die vraag is nog niet zo eenvoudig te geven. Recensenten Frank van Oort en Teodora Dogaru laten ons kennismaken met uiteenlopende Amerikaanse publicaties, die verschillend aankijken tegen de rol van politiek in de stedelijke ontwikkeling.

Over het begrip gentrification blijkt de vakwereld nog niet uitgepraat. We publiceerden twee recensies over dit fenomeen. In de recensie van Kees de Graaf over meerdere boeken kwam de vraag naar voren of dit een ‘natuurlijk’ fenomeen is of dat gentification toch van ‘bovenaf’ gestuurd wordt. In de recensie van Hans-Hugo Smit over Urbanizing Suburbia spelen ook duistere financiële krachten een rol.

Beleving van de stad

Jaap Modder las het boek Street level architecture van Conrad Kickert en Hans Karssenberg. Over hoe wij mensen op straatniveau de gebouwde wereld om ons heen ervaren. De studie is dermate diepgravend, dat het hem in verwarring achterlaat. “Het zou mooi zijn als dit boek nog wat toegankelijker artikelen in de vakliteratuur zou genereren die beter vertaalbaar zijn naar de praktijk van gebiedsontwikkeling.”

De Subjective Atlas of Amsterdam van Wouter Stroet, Anne Vera Veen en Annelys de Vet is een slim concept. De paradoxale titel vat volgens recensent Céline Janssen de boodschap van het boek krachtig samen, namelijk dat kaarten lang niet zo feitelijk en objectief zijn als hoe ze gebruikt worden door ontwerpers en beleidsmakers.

Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in steden. Tegen 2050 zal dat ongeveer twee derde zijn. Al deze mensen zijn gebruikers van de openbare ruimte in hun leefomgeving en zijn er ook van afhankelijk – voor hun functioneren en welbevinden. Dit vraagt om goed doordacht ontwerp. Volgens Jutta Hinterleitner helpt de publicatie van Vikas Mehta daarbij.

Opening Cities, migrants in urban space van Lena Knappers gaat over de vraag hoe ruimtelijke oplossingen bij kunnen dragen aan de integratie van migranten. Agnes Franzen is het eens met het antwoord dat Knappers geeft op die vraag: “Het boek laat zien hoe beleid en wet- en regelgeving met specifieke ruimtelijke ingrepen en gesprekken met migranten bij kunnen dragen aan een adaptieve stad en aan het openen van deuren voor integratie en waardigheid.”

Natuur en klimaatadaptatie

The symbiotic city, voices of nature in urban transformations was de publicatie waarin Marian Stuiver de relatie tussen stad en natuur in beeld brengt. De conclusie van Jaap Modder: een hands-on praktijkboek is het niet. Toch kunnen gebiedsontwikkelaars er het nodige aan hebben. Zeker wanneer zij water en bodem leidend willen laten zijn in hun werk, want “In ieder geval is de enorme boekenkast over alle aspecten van de symbiotic city in dit boek te vinden.

De Wadden gelden als een ingenieus natuurlijk systeem. Nederlanders zouden geen Nederlanders zijn als ze niet zouden proberen dat te kopiëren, in dit geval in het Markermeer. Jaap Modder las de publicatie die de totstandkoming van de bijzondere operatie van de Marker Wadden in beeld brengt. Een project dat hoop biedt op het herstel van eerder gemaakte fouten.

Niet alleen de Nederlandse delta wordt bedreigd door het stijgende zeewater. Ook in Afrika bestaan er grote zorgen over het lot van dicht bij de kust gelegen steden. Architect Kunlé Adeyemi schreef het boek African Water Cities . “Je kunt de ellende zien aankomen. Het gevoel van too little, too late. Maar dat maakt African Water Cities niet overbodig. Integendeel, de neus gaat keihard op de feiten. We kunnen er niet omheen,” was de conclusie van Jaap Modder.

Ruimtelijke inrichting

De bespreking van de Historische atlas van Nederland leert recensent Frits Verhees dat water en bodem sturend geen vast gegeven is. “Mijn (boek)bespreking maakt duidelijk dat juist water en bodem elke keer weer aangepast werden aan de economische voordelen die we zagen en hadden in bepaalde gebieden. We liepen er niet met een boog omheen maar pakten aan.”

Het is een van de kernwaarden in de ruimtelijke inrichting van de Nederlandse delta: het Groene Hart. Ries van der Wouden nam de gelijknamige publicatie van Marinke Steenhuis en Paul Meurs tot zich, waarin de cultuurhistorie van dit bijzondere gebied centraal staat. Daar ligt de belangrijkste meerwaarde van dit fraai vormgegeven boek – ook al hadden de auteurs wat meer over de grenzen mogen kijken.

Wind op zee. Lessen voor land. Dat is de intrigerende titel van een boekje dat adviseur Peter van Rooy schreef over de curieuze omkering van Rijksregie. Op het land liet het Rijk de teugels de afgelopen tien jaar juist vieren wat haar ruimtelijk ordeningsbeleid betrof. Opvallend genoeg kregen de Nederlandse territoriale wateren onder de hoede van het Rijk in hetzelfde decennium wél een duidelijke bestemming.

Wie het in het vakgebied over Friso heeft, weet meteen over wie het gaat. Zijn columns en andere opiniestukken zijn steevast goed voor debat want De Zeeuw neemt geen blad voor de mond. In Ploeterend Voorwaarts bundelde hij zijn belangrijkste opiniestukken van de afgelopen 25 jaar. Uit de recensie komt naar voren dat het best knap is om met gematigde standpunten vaak een fel debat te ontketenen. En die debatten gaan over het hele fysieke domein.

Innovatie

Frank van Oort las Innovation in real places van Dan Breznitz, oftewel innovatie op echte plaatsen – zoals de Rotterdamse haven. De Canadese hoogleraar legt helder uit dat innovatie uit verschillende fasen bestaat en zeker niet alleen in de Silicon Valleys van deze wereld plaatsvindt. Van Oort heeft daarbij een duidelijke boodschap aan beleidsmakers: “Alleen maar roepen dat je innovatief bent op topsectoren of sleuteltechnologieën geeft nog niet voldoende zicht op het innovatieve vermogen van economieën.”

In tijden van woningnood komt het industrieel bouwen al snel om de hoek kijken. De inzet: meer bouwen, in de fabriek en in een hoger tempo. En daarmee beter betaalbaar. Twee publicaties zetten volgens recensent Kees de Graaf de toon voor industrieel bouwen in de eenentwintigste eeuw – de versie 3.0.

Ook een vorm van innovatie: megaprojecten. De schaal is dan niet alleen een uitdaging, de financiële risico’s zijn enorm en de samenwerking vergt het nodige van de partijen. Bert van Wee besprak twee publicaties over dit thema. Daarbij springt de publicatie How big things get done van Bent Flyvbjerg en Dan Gardner eruit. De conclusie van Van Wee: een must voor gebiedsontwikkelaars. “Zelden was het zo makkelijk in enkele uren zeer veel lessen te leren.”