Door Waterfront is Harderwijk nooit meer hetzelfde

Veel dagjesmensen en toeristen zullen eind vorige eeuw en begin deze eeuw raar hebben opgekeken bij hun eerste bezoek aan Harderwijk. Op de kaart lijkt de binnenstad van de Hanzestad aan het water te liggen, maar in de praktijk stuit je op een enorm parkeerterrein voor de bezoekers van het Dolfinarium, een jachthaven en een grote asbestfabriek. Niet de entree die je als stad wilt hebben, vinden ze ook op het gemeentehuis. “Onze kustlijn leek een veredeld parkeerterrein”, geeft Bert van Bijsteren, VVD-wethouder in Harderwijk met Waterfront in zijn portefeuille, direct toe. “Daarnaast zaten we met een hopeloos verouderd industrieterrein met een groot asbestvervuilingsprobleem.”

Een harde conclusie die vraagt om actie vanuit de gemeente. De eerste plannen komen in de jaren ’90 op tafel. Het idee is om met het project een aantal vliegen in één klap te slaan: de vervuilende industrie naar de rand van de stad verplaatsen, op de schone grond nieuwe huizen en voorzieningen realiseren in een mooie wijk, en een binnenstad die weer aan het water ligt. Maar door de schaalgrootte komt het project moeilijk van de grond. “Bewoners, ondernemers, de politiek: Harderwijk heeft moeten wennen aan dit project. De plannen werden ook niet direct enthousiast onthaald. Kost een hoop geld, is dit nou allemaal wel nodig, is het project niet te groot voor Harderwijk?”

Beeldbepalend

De zorgen van de bewoners zijn begrijpelijk. Voor een stad met een kleine 50 duizend inwoners is Waterfront een enorm project. Allereerst zijn de cijfers indrukwekkend. Ruim 1.800 nieuwe woningen in drie verschillende fases, een stadsstrand, een nieuwe jachthaven en een lange boulevard door het hele gebied. En dan brengt de locatie door de aanwezigheid van de asbestfabriek nog een andere moeilijkheid met zich mee: een bodemsanering (uitgevoerd door Boskalis) inclusief land afgraven en opspuiten.

“Voor het grootste deel geldt: waar land was, is nu water en waar water was, is nu land”, illustreert Casper Grondel de complexiteit van het project. Namens projectontwikkelaar Synchroon begeleidt hij de eerste twee fases, ongeveer 900 woningen, van de ontwikkeling. “Dat is het bijzondere van deze planontwikkeling. De eerste bewoners hebben we met bootjes naar de plek gevaren waar hun huis gebouwd ging worden, een andere manier was er niet.”

Ook voor een expert als Grondel was Waterfront vanaf het begin zeker geen alledaags project. “Het is sowieso een grote gebiedsontwikkeling, maar voor een stad als Harderwijk al helemaal. Zelden ontwikkel je een gebied dat ook voor een stad zo beeldbepalend is. Waterfront verandert de hele binnenstad voorgoed en er zijn zoveel omgevingsfactoren om rekening mee te houden. Het belang voor Harderwijk is daarmee ook heel groot. Heel anders dan dat je aan de rand van de stad een nieuwe wijk bouwt.”

Nek uitsteken

Het droombeeld van een stad die niet met haar rug naar het water ligt maar juist met haar gezicht, zorgt begin deze eeuw in de lokale politiek voor de overtuiging dat Waterfront er ondanks alle doemscenario’s moest komen. “Iedereen was er vooral van overtuigd dat het sowieso niet goed kwam als we bleven hangen in het jaren 60-toerisme en recreatie”, weet Van Bijsteren nog. “Maar er zijn ook heel moeilijke tijden geweest. Lastige discussies, veel emoties. Zeker in de crisis, rond 2010, was het af en toe twijfelachtig of we alle ballen wel in de lucht konden houden. De plannen zijn in die tijd ook aangepast, maar we hebben toch doorgezet. Allemaal vanuit de overtuiging dat als we dit niet zouden doen, Harderwijk echt de boot zou missen. We hadden het lef om dé kans te pakken, want die zagen we.”

De moeilijke momenten zorgen ervoor dat er uiteindelijk bijna acht jaar verstrijkt tussen het moment dat Ontwikkelingscombinatie Waterfront Harderwijk (TBI-bedrijven Synchroon en Koopmans Bouw) in 2006 de prijsvraag wint voor het ontwikkelen van de eerste twee fases en het moment dat de eerste palen de grond ingaan. Grondel: “Ik heb er altijd geloof in gehad dat het een prachtig project zou worden, maar het is best moeilijk enthousiasme vast te houden als er niet wordt gebouwd. Dan kwam er ook nog de crisis, het werd een optelsom van allerlei tegenslagen. Je moet elkaar in moeilijke tijden wel blijven vertellen hoe mooi het gaat worden, want dat kan je best snel vergeten.”

Momentum

Om ook de bewoners van Harderwijk enthousiast te krijgen (en vooral ook te houden) voor dit enorme project, hakken Synchroon en de gemeente aan het begin van de eerste fase een belangrijke knoop door. Ze beginnen de ontwikkeling niet met het bouwen van woningen, maar met de aanleg van het Stadseiland: een opgespoten stuk land met horeca, stadsstrand en recreatievoorzieningen voor alle Harderwijkers. Van Bijsteren: “De bewoners waren kritisch, wat gaat daar komen? Met het Stadseiland en ook de haven die we gecreëerd hebben, hebben inwoners vanaf het begin meegeprofiteerd van de ontwikkelingen in het Waterfront. Die twee onderdelen hebben we bewust naar voren gehaald.”

Maarten van Dooren, sinds een jaar projectmanager van de derde en laatste fase van Waterfront bij de gemeente Harderwijk, ziet dat die keuze nog steeds een positieve invloed heeft op de rest van het project. “We hebben toen momentum gecreëerd in de gebiedsontwikkeling. Dat was een belangrijke strategische les. Normaal gesproken kijk je naar het financiële aspect en zeg je: het Stadseiland levert niet direct iets op en kost alleen maar geld, dus dat doen we later pas. Maar juist door het wel aan het begin te doen, is er een dynamiek ontstaan waarin iedereen zag: dit is serieus en dit gaat de gemeente echt doen. Heel Harderwijk profiteert en niet alleen de bewoners van de nieuwe woningen. Dat geeft vertrouwen bij bewoners en ook bij marktpartijen.”

Geen excellente score

De ontwikkelingen in fase 1 en 2 zijn inmiddels al over de helft en sommige bewoners hebben al ruim zes jaar de sleutel van hun huis. In 2025 moet ontwikkelaar Synchroon de laatste woningen van deze fases opleveren. Tegelijkertijd werken andere partijen een paar honderd meter verderop onder leiding van Van Dooren aan het begin van de derde en laatste fase van Waterfront. “De mensen die er nu al wonen, wonen ook echt in een afgerond geheel. Met fase 3 sluiten we aan op de eerder gebouwde deelgebieden.”

In die aankomende fase is er ook ruimte om de lessen die geleerd zijn uit de eerste twee fases in de praktijk te brengen. De belangrijkste daarvan is volgens alle betrokkenen het groen- en duurzaamheidsaspect. “Met de wetenschap van nu had het net even iets duurzamer gemogen”, zegt Van Bijsteren. Van de hoeveelheid groen tot de materiaalkeuzes, duurzaamheid stond destijds niet bovenaan het lijstje. “Tien jaar geleden was het gewoon heel anders dan nu, ik neem het ook niemand kwalijk. Gelukkig houden we daar in fase 3 wel voldoende rekening mee.” Grondel sluit zich bij die woorden aan. “Bij gebiedsontwikkelingen die nu starten, is duurzaamheid altijd een van de belangrijke selectiecriteria, maar dat was bij de start van dit project niet zo. Door de grondsanering is het een duurzame ontwikkeling en zijn er zeker onderdelen die we goed hebben aangepakt. Maar ik denk niet per se dat wij excellent gescoord hebben op dat aspect.”

Nooit meer hetzelfde

Aan Van Dooren en zijn collega’s de taak om die achterstand dubbel en dwars goed te maken tussen nu en 2030, wanneer de laatste woningen worden opgeleverd. Vol enthousiasme vertelt hij over de enorm ambitieuze plannen die er zijn voor de laatste fase, met onder andere een warmtenet waarop ook andere wijken in het plangebied kunnen worden aangesloten. Maar, zegt Van Dooren: “De werkelijke waarde van deze gebiedsontwikkeling zit niet in de woningen die wij realiseren, maar in de keuze die vijfentwintig jaar geleden is gemaakt om alle problemen tegelijk aan te pakken. Ondanks verschillende crisissen zijn de plannen grotendeels overeind gebleven en dat vind ik een prestatie van formaat. Het roer is altijd recht gehouden.”

De wethouder sluit zich bij die woorden aan. “Het ging niet meer alleen om wonen, de binnenstad, recreatie of het verplaatsen van fabrieken. We wisten dat Harderwijk nooit meer hetzelfde zou worden. Daar zijn we met z’n allen voor blijven gaan, ook met de marktpartijen en ook in lastige tijden.”