Drie keer circulaire gebiedsontwikkeling in de praktijk

Park Langendijk in Breda: struikroven en oogsten

Op het voormalige Amphia-terrein aan de Langendijk maakt het oude ziekenhuiscomplex plaats voor een nieuwbouwwijk met circa 290 woningen. Het meest bijzondere pand, het oude Diaconessengebouw, blijft echter behouden en zal ruimte bieden aan 34 sociale huurappartementen. Maar dat is niet het enige circulaire aspect van dit project.

Op een zonnige zaterdagochtend in maart 2022 togen tientallen inwoners van de wijk Boeimeer naar het Amphia-terrein. Aanvankelijk met kruiwagens, later met auto’s en aanhangers. De omwonenden werden in staat gesteld om het op het terrein aanwezige groen mee naar huis te nemen. Struiken en planten die normaal gesproken verloren gaan bij sloop, kregen zo een tweede leven in de tuinen van de wijk. Een inventief voorbeeld van circulariteit, dat door BPD en Stichting Struikroven werd georganiseerd. Mooie bijvangst: het 'struikroven' vormde ook een stimulans voor de maatschappelijke binding. Buren kwamen elkaar tegen en leerlingen van lokale groenopleidingen hielpen mee door het groen zorgvuldig uit te graven.

Ook bij de sloop hanteert BPD de circulaire aanpak. "Het traditionele beeld van de sloopbal is hier nadrukkelijk niet aan de orde", aldus senior ontwikkelaar Bianca Prevoo. "We werken samen met het bedrijf New Horizon, één van de pioniers op dit gebied. Het is geen kwestie van slopen en afvoeren, maar van oogsten. Dat wil zeggen het inventariseren van materialen (de 'urban mining’-potentie) en vervolgens ontmantelen en uitsorteren. Daarna zorgt New Horizon er met andere partijen voor dat de materialen elders opnieuw worden ingezet. Zelfs het beton dat bij de sloop van de ziekenhuisgebouwen vrijkomt, wordt hergebruikt in andere nieuwbouwprojecten van BPD. Daarmee besparen we flink op de uitstoot van CO2, die anders vrij zou komen bij de productie van nieuw beton."

De meest vergaande vorm van CO2-reductie is de instandhouding van een heel pand, het circa 60 jaar oude Diaconessengebouw. Het hergebruik vergt uiteraard aanpassingen om te voldoen aan de eisen van deze tijd, maar dat heeft BPD er graag voor over.

Park 070 in Voorburg: 95 procent hergebruik

Op de plaats van het oude CBS-gebouw verrijzen 229 duurzame woningen en 2 groene binnentuinen, direct aan Park ’t Loo. Bij de ontmanteling van de kantoorkolos uit 1970 is circa 95% van de materialen hergebruikt, in het project zelf of elders. Een sterk staaltje circulariteit.

De 275.000 kubieke meters kantoorruimte zijn er niet meer, maar toch ook weer wel. Van het beton van de muren en het hout van de kozijnen, tot het metaal van de verwarmingsradiatoren, de polystyreen plafondplaten en de vloerbedekking; vrijwel alles krijgt een nieuw leven en bestaat voort. En daarbij geldt een grondige aanpak. Neem bijvoorbeeld het hout: dat wordt niet alleen gesorteerd, geclassificeerd, verzaagd en hergebruikt in onder meer kozijnen, maar ook als versnipperde reststukken verwerkt door de spaanplaatindustrie. De laatste restjes hout die dan nog overblijven, dienen als brandstof voor energiecentrales.

Een bijzondere vorm van hergebruik betreft de parkeerkelder. Deze ruimte, die ook diende als atoomkelder, gaat ruimte bieden aan 350 auto’s, 9 elektrische deelauto’s en 9 e-bikes. "Het behoud van de kelder is een technisch hoogstandje", vertelt senior ontwikkelingsmanager Theo van der Plas. "Eerst ontmantel je het gebouw dat er bovenop staat en vervolgens realiseer je de nieuwbouw en leg je er groene hoven op aan. Tijdens die werkzaamheden mag de kelder niet gaan drijven of scheuren. Bovendien moet het geheel getransformeerd worden naar de maatstaven van nu, met de juiste maten parkeerplaatsen, in- en uitgangen, goede verlichting en bewegwijzering. De grote bonus is dat hiermee alle auto’s van Park070 onder de grond blijven en we een autoloze wijk creëren."

In het groen van Park070 komen de betonnen kolommen van het voormalige kantoorgebouw terug als brede traptreden naar het water van Park ’t Loo. Dit gebeurt in combinatie met de energieneutrale woningen en de waterberging waarmee de hoven bewaterd worden.

De CAAI in Eindhoven: doorontwikkeling bijzonder stukje stad

Het coöperatieve melkindustrieterrein aan de Caai transformeert in een duurzame wijk van 700 woningen, aangevuld met circa 18.000 m² aan commerciële voorzieningen in de historische gebouwen. Circulariteit, gezondheid, voeding en community gaan hier hand in hand.

Diverse monumenten blijven als industrieel erfgoed behouden, zoals de karakteristieke hoge schoorsteen, het kantoor, de ijsfabriek en het ketelhuis. BPD grijpt dit, na een uitvoerig participatietraject met onder anderen omwonenden en oud-werknemers, aan om de gebouwen een nieuw leven te geven dat bijdraagt aan een gezonde leefomgeving waarin de gemeenschap kan bloeien. In de zeer ruime kelder van de oude melkfabriek wordt bijvoorbeeld voedsel geproduceerd. Bewoners en omwonenden kunnen zich tegen een maandelijkse vergoeding inschrijven om mee te werken, en ontvangen in ruil elke week een tas met groenten. Zo heeft de uitbater van deze urban farm minder personeel nodig, en consumeert de gemeenschap lokaal geproduceerd voedsel.

Op het oude fabrieksterrein stond welgeteld één boom. Daar brengt de nieuwe wijk rigoureus verandering in. Het wordt een groene wereld met een rijke variatie aan bomen en planten. Ook hier speelt de gemeenschap een rol, in het gebruik en beheer van de semi-openbare ruimte. De waterkringloop wordt gesloten met behulp van een innovatief waterbergingssysteem, dat in droge periodes het vele groen voorziet van bewatering. Binnen het energieconcept wordt het circulaire principe van warmte-koudeopslag toegepast, door op 80 meter diepte een warmte-koudebron aan te boren. Op die manier vindt verwarming en koeling van de gebouwen plaats met de inzet van de isolerende werking van bodemlagen.

"De doorontwikkeling van een bestaand stuk stad is op zichzelf al circulair", vertelt ontwikkelingsmanager Mireille Knape. "Wij voegen ingrediënten toe waardoor het gebied op flexibele wijze weer lang mee kan. Het begrip duurzaamheid passen we breed toe. Zo hebben we ook de destilleerderij, die hier als allereerste huurder en “placemaker” neerstreek, geholpen zodat hij permanent kan blijven. En het oude kantoorgebouw krijgt opnieuw een kantoorfunctie. Maar uiteraard wordt ook het beton van de panden die wel gesloopt worden opnieuw gebruikt. Zo krijgt circulariteit binnen De CAAI op vele manieren concreet invulling."