Drie trends en hun gevolgen volgens Rudy Stroink

1. Ontstaan stadstaten

Het gaat goed in de regio Eindhoven. Vorig jaar was het de slimste plek van de wereld en recentelijk verklaart de burgemeester dat de stad Den Haag eigenlijk niet meer nodig heeft. Er is een regio-CAO is afgesproken, die ervoor moet zorgen dat werknemers makkelijker kunnen overstappen van de ene naar de andere werkgever. Het is in mijn ogen uiting van een belangrijke nieuwe tendens: het ontstaan van regionale urbane structuren, die een grote mate van autonomie hebben, hun eigen cultuur en die tegelijk op het wereldtoneel opereren. Het tijdperk van de stadstaat komt terug. Het komt door een bijzondere synergie tussen bedrijfsleven, overheid, universiteit en cultuur. Op de schaal van het grote internationale netwerk is Eindhoven in staat gebleken een belangrijke station te worden, met verbindingen die de wereld omspannen en de voorwaarde daarvoor was een sterk ecosysteem in de regio. Dat kon alleen door het doorbreken van de gescheiden domeinen, die de pre-recessie samenleving typeert. Overheid, bedrijfsleven passeren elkaar nu nog vaak als schepen in de nacht en hebben de grootste moeite een gemeenschappelijke agenda op te stellen. Dat dilemma hebben ze in Eindhoven doorbroken, dankzij de leiderschap van overheid en bedrijfsleven. De crisis in de bouw en het totale gebrek aan afstemming tussen de belangrijkste stakeholders op landelijk niveau en de wildemanstocht van het Rijk om elke maand weer nieuwe eigenzinnige maatregelen voor de bouwcrisis te bedenken, zijn de tegenhanger van deze hoopvolle tendens. De tijd van de nieuwe verassende coalities breekt aan.

2. Strenge overheid op afstand

De overheid is hard op weg een collectief verzekeringsbedrijf te worden, met een leger. Voor andere zaken zoals infrastructuur, innovatie, stadsontwikkeling, cultuur is, gezien de bijna ondragelijke last van opgebouwde sociale rechten, weinig geld of aandacht. We zullen de komende tijd een nieuwe overheid zien ontstaan, die afstandelijker en tegelijkertijd strenger is. Voor wie te hard rijdt, verkeerde doelen nastreeft, te lage kwaliteit levert zal ze meedogenloos zijn (het Teeven we-moeten-hard-en duidelijk-zijn syndroom), het uitvoerende werk laat ze aan het private initiatief over. Ik denk serieus dat dit de onuitgesproken agenda van Rutte is. Hoe die nieuwe overheid voor de vastgoedsector gaat werken is de grote vraag. We zijn opgegroeid in een periode waarin niets kon zonder de hulp van de overheid. Gebiedsontwikkeling, stadsuitbreiding klinkt stoer, maar het echte ontwikkelingsrisico lag bij de overheid. De oefenwieltjes gaan er af en de vastgoedsector valt om. (En ja, er is een economische recessie). PPS’en zullen ophouden te bestaan, minder polderen, meer keiharde specificaties. Bestemmingsplannen geven voortaan aan wat niet mag in plaats van wat moet. Herstructurering en sloop wordt afgedwongen als eigenaren hun vastgoed verwaarlozen. Investeringen in steden komen vanuit de private sector, of gebeuren niet. Planschade bestaat niet meer evenals vage ontwikkelrechten. Overheid en bedrijven houden op elkaar te begrijpen en we gaan veel scherper private belangen scheiden van publieke belangen. Dat leidt tot een veel lager tempo van stedelijke ontwikkeling en gaat veel meer uit van het efficiënt benutten van wat we al hebben. Lijkt me een prima perspectief.

3. Efficiencyslag

Het gaat om de efficiency domoor! Duurzaamheid, mobiliteitsmanagement, herstructurering, stedelijke vernieuwing, de robot-revolutie en minder kantoorgebruik per werknemer gaat over de efficiencyslag waar we middenin zitten. Dat is noodzakelijk om als traditionele westelijke economie te overleven in een globale concurrentiestrijd. We hebben heel inefficiënte steden gemaakt de afgelopen veertig jaar en moeten in hoog tempo de slag maken om het rendement van de ruimtelijke structuur te vergroten. Dat zullen we vooral moeten doen door intensivering van het ruimtegebruik en van de bestaande infrastructuur. Dat vergt nieuwe stedenbouw en architectuur. Die niet uitgaat van iets nieuws maken, maar het bestaande verbeteren. Architectuur is minder relevant en stedenbouw, landschap- en interieurontwerp gaan dominant worden in de vastgoedpraktijk. Ik heb het wel eens tuinieren genoemd, vind ik nog steeds wel een goede term.