Dromen van een toekomst op het platteland

“Sommige jongeren verhuizen onvrijwillig naar de stad,” zegt Maarten Koreman. Hij is net gepromoveerd op het proefschrift ‘Rural Futures for Young Adults’. Het woningtekort speelt óók op het platteland, daarnaast zijn carrièrekansen op het platteland lager dan in de stad, legt hij uit op een terras in Den Haag. Tijdens zijn onderzoek hield hij zich bezig met de toekomstdromen, obstakels en mogelijkheden van jonge plattelandsbewoners. En ook in zijn nieuwe functie, als coördinator ‘public affairs’ bij de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen, is dat het geval. Hij is bijna dagelijks in een andere provincie, maar vandaag ontmoeten we hem in de hofstad.

Eenzijdige focus

Het platteland loopt als een rode draad door de carrière van Koreman, vertelt hij. Tijdens zijn studies bestuurskunde en geografie in Utrecht en zijn master Global Studies in Leipzig en Londen raakte hij in de ban van alles wat zich buiten de grote steden bevindt. Soms ergerde hij zich ook aan een eenzijdige focus op ontwikkelingen binnen de stad. In zijn scripties focuste hij zich daarom al op krimp, politiek wantrouwen in rurale gebieden en landbouwpolitiek. De afgelopen maand kwam daar het promotieonderzoek bij dat hij verdedigde aan de TU Delft.

Uw proefschrift en ook uw huidige werk richt zich sterk op het platteland, zelf heeft u altijd in steden gewoond: Breda, Utrecht, Leipzig, Londen. Waar komt die fascinatie voor het platteland vandaan?

“Een belangrijk moment was de begrafenis van een oudoom. Hij kwam uit het Limburgse Kelpen, maar vertrok op jonge leeftijd als missionaris naar Afrika en is daar bijna zijn hele leven gebleven. Toch zat de kerk bij zijn uitvaart vol met mensen uit Limburg. De dorpelingen waren zijn werk altijd financieel blijven ondersteunen en hij was daarmee altijd iemand van die gemeenschap gebleven. Dat vond ik heel bijzonder om te zien. Ik denk dat het belangrijk is om dat gemeenschapsgevoel van zo’n plek te beschermen.”

U onderzocht de woondromen van jongeren, u vroeg ze hoe ze over vijftien jaar wilden wonen. Zag u in dat onderzoek ook die behoefte aan gemeenschap terug?

“Sociale argumenten zijn een reden voor jongeren om in hun huidige woonplaats te willen blijven. Familie en vrienden uit de buurt horen bij die gemeenschap, maar bijvoorbeeld ook vrijwilligerswerk bij de voetbalclub kan belangrijk zijn. De Britse journalist David Goodhart deelt mensen in een van zijn boeken op in Somewheres en Anywheres. Anywheres zijn meer geneigd tot verhuizen en zijn in staat om op veel plekken iets nieuws op te bouwen. Somewheres willen juist graag blijven op een plek die ze goed kennen. Voor hen is de gemeenschap heel belangrijk. In het onderzoek zie je deze groep terugkomen.’’

Wat zijn obstakels die jongeren ervaren om hun woondromen te realiseren?

“Op het platteland is het woningaanbod vaak het grootste obstakel. Jongeren willen het liefst in het buitengebied wonen, buiten de dorpskernen. Soms is dat juist ook het buitengebied net buiten de stad. Het aanbod van woningen is daar homogeen: het bestaat voornamelijk uit vrij grote eengezinswoningen en die zijn duurder. Het is voor starters lastig om dat te betalen. Gemeenten hanteren bovendien een strak contourenbeleid, waardoor nieuwbouw heel lastig is.

Verder kunnen carrièrekansen ook een obstakel vormen: stel je wilt ambtenaar bij een ministerie worden. Den Haag is dan vanuit sommige gebieden ver. Daardoor verhuist zo iemand uiteindelijk naar de stad.”

“Het gebrek aan cultuur wordt soms ook genoemd, maar het is niet zo dat er helemaal geen cultuur is in het buitengebied. Ik deed ook onderzoek naar de rol van festivals op het platteland, zoals Grasnapolsky en Hongerige Wolf, op het platteland van Oost-Groningen. Zulke festivals zijn er steeds meer en ze trekken ook steeds meer bezoekers. Ik zag ook dat ze vrij breed worden gedragen door de gemeenschap. Ze maken de streek interessant.”

U deed het woondroomonderzoek in internationaal verband. In tien andere landen werden jongeren bevraagd. Wat zijn de verschillen tussen Nederland en die andere negen landen?

“In Nederland is het wonen voor jongeren relatief nog belangrijker. Hoewel dit ook in andere landen het belangrijkste obstakel voor het verwezenlijken van dromen vormt, gaat het daar vaker over carrièremogelijkheden. Dat is misschien ook logisch als je het formaat van landen met elkaar vergelijkt: je kunt in Nederland vanuit de meeste plekken op het platteland wonen en naar de stad reizen voor een baan. Woon je in een dorp in het noorden van Finland, dan is dat natuurlijk veel ingewikkelder.”

In uw onderzoek stel je: het platteland is ondervertegenwoordigd in de politiek. Welke gevolgen heeft dat?

“De 20 meest verstedelijkte gemeenten hebben meer dan twee keer zo veel volksvertegenwoordigers dan je op basis van het aantal kiezers zou verwachten. Tegelijkertijd besteedt de politiek relatief weinig aandacht aan onderwerpen die vooral op het platteland spelen. Zo werd tussen 2017 en 2020 bijvoorbeeld het lerarentekort op 88 dagen besproken in de Tweede Kamer. En het huisartsentekort op twee dagen. Dat eerste probleem speelt meer in de steden en het tweede probleem meer op het platteland. Het gebrek aan politieke aandacht heeft ook gevolgen voor de verdeling van financiële middelen. Daar hebben rurale gemeenten minder toegang tot.”

Hoe ontstaat die ondervertegenwoordiging?

“Het is niet zo dat mensen in plattelandsgemeenten minder politiek betrokken zijn: het percentage stemmers ligt vaak hoger. Maar als je bijvoorbeeld kijkt naar carrièrekansen in de politiek zijn die voor plattelandsjongeren lager. Ik deed onderzoek naar de periode 2017-2020. Toen speelden bijvoorbeeld voorwaarden die aan bepaalde banen zitten mee. Zo kreeg je bij VVD krijg als stagiair geen reiskostenvergoeding.”

ProDemos (een voorlichtingscentrum over burgerschap, rechtstaat en democratie, red.) stelde als voorwaarde dat medewerkers binnen een uur afstand van Den Haag moeten wonen. Den Haag ligt niet middenin ons land, dus zo waren de kansen in die periode voor iemand die in Limburg woont dus lager. Er is steeds meer aandacht een voor grotere politieke vertegenwoordiging van vrouwen en etnische minderheden, dat zou voor plattelandsbewoners ook zo moeten zijn.”

Wat is een oplossing voor een betere verdeling van aandacht over stad en platteland?

“Soms wordt gedacht dat als het Rijk investeert in Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven het geld dan doorsijpelt naar de provincies. Zo werkt het niet, maar andersom gebeurt dat wel. Onderzoek van het PBL liet zien dat als het Rijk meer investeert in perifere regio’s, een deel van de welvaart alsnog terugkomt in het stedelijk gebied. Te lang gold het mantra: pick the winners, don’t back the losers. Gelukkig wordt dit nu heroverwogen.”

Ten slotte: u woont zelf in Utrecht, denkt u dat u ooit naar het platteland zult verhuizen?

“Dat is wel de bedoeling. Samen met mijn vriendin oriënteer ik me op de kleine plaatsen in de provincies Utrecht, Zuid-Holland of Noord-Brabant. Ergens voelt dat ook gek: mijn onderzoek laat zien dat het lastig is voor bewoners van dorpen om daar te blijven. Moet ik daar dan tussen gaan zitten? Maar ik ben wel door het platteland gegrepen.”