Duurzame bouwmaterialen van het land naar het pand, zo verloopt de aanpak in Brabant

Bij de gebiedsgerichte aanpak Vitale Peel werken twee provincies, twee gemeenten, twee waterschappen, Staatsbosbeheer, de Brabantse Milieufederatie en ZLTO samen aan een gezonde en vitale Peel. Een van de projecten die in dit verband gestalte krijgt, is het programma Building Balance. Doel is duurzame en regionaal geproduceerde bouwmaterialen van het land naar het pand brengen.
“In heel Nederland willen we 25 zelfstandig functionerende ketens gerealiseerd hebben in 2030,” vertelt Harold van de Ven. Hij is ‘ketenregisseur’ in Brabant. “Zo’n keten houdt in dat iedereen die nodig is om een biobased gebouw neer te zetten met elkaar samenwerkt. Dus van boer tot bouwer, maar ook iedereen ertussenin, zoals architecten.”

Eerste successen

Zelf is Van de Ven van oorsprong architect. In Mierlo staan woningen van zijn hand die volledig biobased zijn. Toch stopte hij met ontwerpen, “want ik denk via Building Balance nóg meer voor elkaar te kunnen krijgen.” De eerste successen zijn er al: de woningcorporaties in Zuid-Oost Brabant en De Peel hebben toegezegd in 2023 vijf procent van hun woningen volledig biobased te maken. Dat loopt op tot honderd procent in 2027.
Hoe biobased huizen eruit kunnen zien, was onlangs te zien in een maquette-installatie die de organisatie Biobased Creations maakte. De installatie was te zien tijdens de Dutch Design Week in de Embassy of Circular and Biobased Building op het Ketelhuisplein in Eindhoven.

“Er gebeuren mooie dingen in deze regio,” zegt Van de Ven. “Pionierende agrariërs als Janke van Dijk en bedrijven als Kuunders akkerbouw dragen daaraan bij. Natuurlijk is er ook weerstand onder agrariërs, want het gaat om ingrijpende veranderingen. Dat moeten we niet negeren. Vandaar dat wij als Building Balance in gesprek gaan met deze agrariërs. Want als we roepen dat het anders moet, dan moeten we ook meedenken. Wij organiseren ketenbijeenkomsten in elk van vier Brabantse regio’s. Daarin zijn boeren, bouwer en bewerkers welkom. We bespreken wat er landelijk gaande is op het gebied van duurzaamheid en biobased.”

Maak biobased verplicht

Hoe kijken de agrariërs zelf tegen de kansen van biobased bouwen aan? We nemen een kijkje in Liessel, waar langs de Biezendreef een groot spandoek hangt met de tekst ‘Hier groeien huizen’ erop. Maar hier is geen huis te bekennen. Wel groeit er een gewas dat lijkt op mais, maar dan met een zwarte pluim aan de bovenkant. Zó zit het dus: dit gewas wordt gebruikt bij de bouw van huizen. Het is sorghum. De zaden in de pluim zijn ingrediënten voor het maken van brood en bier, de stengels zijn zó sterk dat je er bouwplaten van kunt persen en isolatiemateriaal van kunt maken. Vandaar: ‘Hier groeien huizen’.

“De vraag naar biobased materialen wordt enorm, denk ik, zeker nu de CO2-uitstoot de komende jaren fors moet worden gereduceerd,” zegt Piet van Gog. Hij is mede-eigenaar van Loonbedrijf Kuunders, dat in mei de sorghum langs de Biezendreef zaaide en dit najaar gaat oogsten. In totaal gaat het om drie hectare. “We hebben ruimte om uit te breiden, maar dan moet het wel aantrekkelijk zijn. Het mooiste zou zijn als bouwbedrijven verplicht worden om in elk nieuw gebouw biobased bouwmaterialen te gebruiken. Dan is subsidie overbodig en ontstaat een normaal verdienmodel. Dat is het ideaal.”

Nieuwe teelten

Sorghum, dat is nog eens wat anders dan aardappelen, mais of uien. Is dit de toekomst? Ja, denkt Van Gog. “De gebiedsgerichte aanpak van de overheid en haar partners heeft onder andere als doel om de natuur in de Peel te beschermen, bijvoorbeeld door het grondwaterpeil te verhogen. Dat lukt niet met de traditionele gewassen. Als loonbedrijf merken we dat nu al: onze opdrachtgevers zitten verder weg dan vroeger. Wij moeten als loonbedrijf dus steeds verder rijden om te zaaien, te oogsten of grond te bewerken. Wil je in dit gebied blijven werken, dan zul je vroeg of laat met nieuwe teelten aan de slag moeten.” Ook in het manifest ‘Perspectieven voor de Peel door pioniers in de Peel’, dat in maart aan de gebiedspartners van Vitale Peel werd overhandigd, worden nieuwe teelten genoemd als mogelijke stappen om perspectief voor agrariërs te creëren.

Janke van Dijk knikt instemmend als Piet van Gog aan het woord is. Van Dijk is eigenaresse van het bedrijf Paludiplants in Helenaveen en doet veel onderzoek naar waterplanten, die ze vermeerdert en verkoopt. Zeventig procent van haar planten zijn lisdodde, bekend van de verticale ‘bruine sigaar’ aan de bovenkant. “De stengel van de lisdodde bestaat uit kleine kamertjes die lucht vasthouden,’ zegt de 23-jarige ondernemer. ‘Dat maakt de lisdodde geliefd als isolatiemateriaal bij bouwbedrijven. Bovendien past zo’n natte teelt perfect bij de overheidsdoelstelling die Piet net noemde, namelijk om dit gebied te vernatten.”

Pionieren vindt Van Dijk het allerleukste, vertelt ze: “Daarvoor ben ik ondernemer geworden. Als ondernemers en overheden zijn we nu aan het kijken of we een groter project kunnen lanceren om het nog zichtbaarder te maken voor het grotere publiek. Want een spandoek of een krantenartikel is leuk, maar het mooiste zou zijn als we hier in de buurt een gebouw kunnen laten zien dat gemaakt is van onder meer sorghum en lisdodde. Dan gaat het voor iedereen leven.”

Combinaties van gewassen

Toch denken Van Dijk en Van Gog niet dat sorghum of lisdodde (of een ander gewas zoals hennep of miscanthus) straks álle andere gewassen zal vervangen. “Er is op dit moment nog geen goed verdienmodel voor nieuwe gewassen,” zegt Janke van Dijk. “Bovendien geldt voor lisdodde dat het een meerjarige teelt is, dus je moet er goed over nadenken voordat je eraan begint. Ik denk dan ook dat je op een agrarisch bedrijf combinaties van gewassen krijgt. Nu staat er vaak alleen maar mais of alleen maar aardappel.”
Piet van Gog: “Voor de traditionele gewassen zal ook een markt blijven, want we zullen als Nederland ons eten ook dicht bij huis willen blijven produceren.” Maar dat in De Peel meer landbouwgrond zal komen ‘waar huizen groeien’, daarvan zijn beiden overtuigd. “Ik hoop dat biobased een cash crop wordt voor ons, ofwel een gewas waar we straks ons geld mee kunnen verdienen,” zegt Van Gog. Van Dijk: “Nee, rijk word ik nog niet van lisdodde, maar ik geloof er wel in.”