Een computerspel als ideale gids in de gebiedsontwikkeling-zoektocht

Het is 2015. De Finse ontwikkelaar Colossal Order brengt de computergame ‘Cities: Skylines’ uit. In het spel, dat is te vergelijken met SimCity, moeten spelers een eigen stad bouwen en ontwikkelen. De game is een gigantisch succes en inmiddels al meer dan 12 miljoen keer verkocht. Silvain Hamar de la Brethonière is een van die fans. In 2015 heeft hij een beginnend YouTube-kanaal waarop hij video’s van verschillende computerspellen plaatst. Maar Cities: Skylines zorgt ervoor dat zijn kanaal explodeert. De video’s – waarin hij als een beginnend gebiedsontwikkelaar met zijn steden aan de slag gaat – slaan enorm aan. Ze worden per stuk honderdduizenden keren bekeken. De video’s zijn zo’n succes, dat hij door een Noorse universiteit wordt gevraagd om de hoofdstad Oslo na te bouwen.

Dat klinkt als een onmogelijke taak, maar de combinatie van realisme en onbeperkte mogelijkheden zorgt ervoor dat hij een heel eind komt. Hij wordt daarbij geholpen door zijn collega-gamers. Cities: Skylines is namelijk niet een afgerond, gesloten spel (zoals bijvoorbeeld Mario of Tetris) maar is door de ontwikkelaars ‘open’ gelaten. De makers hebben de spelers de vrijheid gegeven om zelf elementen aan het spel toe te voegen. En doordat de game een enorm succes is, gaan zij massaal aan de slag. Silvain Hamar de la Brethonière gebruikt de toegevoegde gebouwen, bomen, verkeersstromen en andere onderdelen weer om zijn steden zo realistisch mogelijk te maken. “Nederlandse fans hebben er zelfs voor gezorgd dat er Nederlandse gebouwen in het spel zitten, onze voorrangsregels en zelfs turborotondes.”

Al spelend participeren

Maar naast een digitale ontwikkelaar is Hamar de la Brethonière ook in het ‘echte’ leven een stedenbouwkundige. Als hij drie jaar geleden zijn master Urban Studies aan de Universiteit van Brussel volgt en een masterscriptie moet schrijven, ziet hij de kans om de twee werelden te verbinden. “Ik vroeg mij af: welke rol kan het spel spelen in participatietrajecten? Doordat je zo’n realistische weergave van de werkelijkheid kan maken, zag ik mogelijkheden.” Het duurt even voordat zijn docenten ook zijn overtuigd van het idee. Lachend: “Het was een tough sell. Ik ben meerdere keren van begeleider gewisseld omdat zij totaal niet bekend waren met het spel.”

Zijn doorzettingsvermogen wordt uiteindelijk beloond en Cities: Skylines wordt het onderwerp van zijn masterscriptie. Hij interviewt de ontwikkelaars van het spel, praat met enkele modders en ontdekt dat hij lang niet de eerste is die wetenschappelijk onderzoek doet naar het spel. “Alleen wel door mensen die net als ik uit het ruimtelijk domein kwamen, maar niet bekend waren met het spel. Ik was vooral benieuwd wat er mogelijk was door mijn kennis van het ruimtelijk domein én van het spel te combineren.” De conclusie van zijn onderzoek is helder. Cities: Skylines is heel realistisch en daardoor een heel bruikbaar model voor participatie waarin je relatief snel wijzigingen door kan voeren. “Dat maakt dat het spel een hele goede schetstool voor gebiedsontwikkelaars. Alleen is een groot obstakel dat je heel veel kennis van het spel nodig hebt.”

Sliedrecht nagebouwd

Na het afronden van zijn scriptie solliciteert Hamar de la Brethonière bij de Zuid-Hollandse gemeente Sliedrecht. Daar komt zijn liefde voor het spel direct weer naar voren. “In zowel mijn brief als in het gesprek kwam het spel terug. Mijn manager destijds leek het enorm gaaf als ik Sliedrecht zou nabouwen in het spel dus dat maakte het makkelijk.” Maar als beleidsadviseur Duurzaamheid in Sliedrecht komt Cities: Skylines professioneel gezien op het tweede plan. “Het valt niet onder mijn dagelijkse werkzaamheden en heeft eigenlijk niets met mijn rol te maken. In mijn vrije tijd was ik al wel bezig met het nabouwen van Sliedrecht, maar ik had niet gedacht dat ik dat ooit nog professioneel zou gebruiken.”

De gebiedsontwikkeling Sliedrecht-Noord verandert die situatie. Op dit moment telt Sliedrecht ruim 26.000 inwoners, in ongeveer 10.000 woningen. Daar hoopt de gemeente een kleine 1.500 woningen aan toe te voegen aan de noordrand van de gemeente. Een ingrijpende gebiedsontwikkeling die de gemoederen flink bezighoudt, zowel binnen als buiten het gemeentehuis. Daarom willen de verantwoordelijke wethouder en andere betrokkenen de gemeenteraad in een ‘beeldvormende vergadering’ kennis laten maken met de plannen.

“Ik had ‘mijn’ Sliedrecht ooit al eens aan de wethouder laten zien, dus meer mensen wisten van mijn werk. Begin dit jaar kwamen ze naar mij toe en ze vroegen ze of ze mijn versie van Sliedrecht misschien konden gebruiken? Een voorzichtige vraag, maar juist de vraag waar ik op zat te wachten omdat ik er natuurlijk al mee bezig was. Na dit verzoek ben ik er nog serieuzer mee aan de slag gegaan. Grotendeels in eigen tijd, naast mijn andere werkzaamheden.”

Stoomcursus voor raadsleden

Stap voor stap komt de Zuid-Hollandse gemeente tot leven in de computer van Hamar de la Brethonière. Naast zijn eigen kennis van zowel het vakgebied als het spel gebruikt hij ook de hulp van zijn digitale collega’s. Een Tsjechische modder heeft er ooit voor gezorgd dat hij landschapsdata kan importeren, waardoor de grote lijnen al snel duidelijk zijn. Daarna plaatst Hamar de la Brethonière ‘met de hand’ straat na straat, wijk na wijk alle huizen, gebouwen, kruispunten en alle andere kenmerken van Sliedrecht. “Hoeveel tijd mij dit heeft gekost? Ik denk een uur of tachtig. Maar dat komt omdat ik al extreem veel van het spel afweet. Hoe lang iemand anders erover zou doen? Dat gaat hem niet worden. Je hebt iemand met die ervaring nodig. Dat blijft lastig.”

Ter voorbereiding van de raadsvergadering stelt hij zichzelf de vraag: hoe kan een gemeenteraad de juiste beslissingen maken in een gebiedsontwikkelingsproces, zonder dat ze weten welke keuzes er voorliggen en wat de implicaties van die keuzes zijn? Met dat vertrekpunt bedenkt hij zijn verhaal. “Sliedrecht heeft nog nooit zo'n grote gebiedsontwikkeling gezien. En omdat wij een kleine gemeente zijn, weten onze raadsleden ook niet allemaal heel veel van gebiedsontwikkeling. Het moest dus direct ook een stoomcursus zijn. Ik heb veel met collega’s om tafel gezeten om te kijken hoe we het spel het best konden gebruiken in het gebiedsontwikkelingsproces. ”

Gevolgen direct in beeld

Een paar weken later zit hij met zijn computer voor de Sliedrechtse gemeenteraad. Aan de hand van drie thema’s (klimaatadaptatie, woningdichtheid en bereikbaarheid) praten de raadsleden over de keuzes die op tafel liggen voor de inrichting van Sliedrecht-Noord. Maar in plaats van dat ze op basis van impressies, tekeningen en modellen een keuze moeten maken, laat Hamar de la Brethonière in de digitale versie van Sliedrecht direct de gevolgen van eventuele beslissingen zien.

“In een gebiedsontwikkelingsproces krijgt een gemeenteraad nu nog vaak vage kaarten te zien met blokjes en groene pijlen die stedenbouwkundige bureaus graag trekken. Daar wordt het niet concreet van. Ik denk dat het dan heel moeilijk is om een voorstelling te krijgen van hoe het er precies uit kan komen te zien en wat de gevolgen van sommige keuzes zijn. Zeker in zo'n vroege fase van de gebiedsontwikkeling als er nog niets is. Er worden blokjes gebruikt voor woningdichtheden, maar wat voor een wijk krijg je bij een bepaalde dichtheid? Heel moeilijk om een voorstelling van te maken, maar wel iets waar de raad een klap op moet geven. Cities: Skylines kan op een begrijpelijke manier heel snel keuzes verbeelden en zo mensen direct meenemen in een gebiedsontwikkeling, ook al beschikken ze niet over alle voorkennis. Verbeelding helpt heel erg om mensen te kunnen laten inleven in de situatie. Dat geldt in de samenleving, maar ook in de gemeenteraad in een gebiedsontwikkelingsproces.”

Hij vertelt hoe hij tijdens de vergadering alle vragen, suggesties en wensen van de raadsleden on the fly, zoals hij het zelf noemt, kan aanpassen. Een extra buslijn? Dat kan, maar dat betekent wel wat voor de verkeersdrukte. Minder parkeerplekken in de wijk? Dat betekent meer groen maar wel verder van de voordeur parkeren. En hoe groot wordt het park dat een prominente rol speelt in de gebiedsontwikkeling en wat zijn de ruimtelijke implicaties van klimaatadaptieve maatregelen? “De reacties waren erg positief. Deze gebiedsontwikkeling is een controversiële stap voor Sliedrecht, dus er zat veel spanning op de vergadering en de sfeer kan dan snel omslaan. Maar de raadsleden waren erg blij dat ze direct een beeld konden vormen.”

Drempel verlagen

Wat kunnen andere gebiedsontwikkelaars met de ervaringen uit Sliedrecht? “De waarde zit vooral in de vroege fases van gebiedsontwikkeling. In eerste instantie laat dit proces zien hoe belangrijk het is om de raad vroegtijdig en op de juiste manier mee te nemen. Doe het voor de raad. Laat ze meedenken. Laat zien welke dilemma’s er spelen. Neem ze mee in de wereld van gebiedsontwikkeling. En niet alleen ja of nee zeggen aan het einde. Het spel is een ideale schetstool, juist wanneer alle lijntjes nog niet strak zijn ingekleurd en niet alles vastligt.”

En wat is de meerwaarde ten opzichte van andere digitale toepassingen als bijvoorbeeld een digital twin? “Als je een digital twin wil bouwen die dit kan, ben je tienduizenden euro’s kwijt en moet je eerst een complex aanbestedingstraject in. In die tachtig uur die ik erin heb gestoken, lukt het niet om zo'n realistische digital twin te bouwen waar je zo makkelijk aanpassingen in kan doorvoeren. Dat is de meerwaarde van deze tool. Zulke software kan misschien wel op sommige onderwerpen een gedetailleerder beeld laten zien, maar is lang niet zo flexibel en compleet. De kracht van dit programma is dat mensen een gevoel bij de gebiedsontwikkeling krijgen.”

Maar, zegt Hamar de la Brethonière eerlijk, het feit dat hij duizenden uren in het spel heeft gestoken speelt een belangrijke rol bij de toepasbaarheid voor Sliedrechtse gebiedsontwikkelingen. “Het valt of staat nu nog bij mijn inspanningen. Dat maakt het proces heel kwetsbaar. Maar de algemene lessen zijn zeker voor iedereen belangrijk: neem iedereen vroeg mee en zorg voor een compleet beeld.” En hij denkt dat er voor dat verschil in kennisniveau misschien wel snel een oplossing is. Deze maand verschijnt deel 2 van het spel, waarin nog veel meer mogelijk is. “Dat maakt het voor iedereen makkelijker en verlaagt hopelijk ook de drempel.”